No. 970 DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. John Buil als verzoeker. Koning CARLOS : »De Delagoa-baai aan u verkoopen? Ja... de centjes zouden me te pas komen, maar ik durf niet!!" aimiHiinmiimilimimiiiiili Pestalozzi. De 12de Januari 1746 is de geboortedag van Pestalozzi. Men kan zeggen, dat het honderd jaar heeft geduurd, vóór zijn begrippen hebben gezegevierd. Maar daarvoor mocht hij dan ook schrijven: »Wij geloofden een korrel te zaaien, om voor de ellendigen in onze omgeving voedsel te vinden; en wij hebben een boom geplant, wiens takken zich uitspreiden over den ganschen aardbodem en alle volkeren der aarde zonder uitzondering zal roepen onder zijn schaduw." Pestalozzi is de man van de volksschool. Isiet alleen heeft hij ingezien, dat de algemeene ont wikkeling intellectueel geluk zou brengen aan de menschheid, maar hij heeft ook dadelijk be grepen, dat met haar stichting een nieuwe poli tieke en sociale periode zou aanbreken. Het leven van dezen man is moeielijk geweest als dat van weinigen. Hij heeft onder zeer ar moedige omstandigheden rechten en politiek ge studeerd, en stond weldra als «revolutionair" bekend, zoodat hij zelfs in het vrije Xwitseiland niet op een ambt behoefde te rekenen. Gehuwd met een niet onvermogende vrouw, kocht hij in 1768 te Birrfeld een landgoed, dat hij Xeuhof noemde. De heer Van Neuhof was weldra zoo onder schulden beladen, dat hij in 1780 alleen zijn eerlijken naam overhield, en dien nog bij de gratie van welwillende schuldeischers. Op raad van zijn vrienden ging hij schrijven. Abendstunde eines Einsiedltnt, Lienhurd und Gertrud, Oristof und Elise, verschenen achtereenvolgens ; de eerste deelen maakten veel opgang, de vol genden al minder. Hij begreep zelf, dat zijn aanhangers meer de nieuwheid zijner denkbeelden toejuichten, dan diep in de beteekenis ervan doordrongen. De stad Bern schonk hem een n iiiiiiiiiiiimniimiiiimiiii gouden medaille met de insuriptie: »civi optimo," hij vertaalde het: aan den onbruikbaren burger voor zijn onbruikbaar boek. Verdere geschriften: Ueber (seietzg bung und Jimdermord, FoJieln, Figuren zu mninem A-B-C-Kuch bleven langen tijd geheel onbekend; zijn Ja ader Ni.in, Aeuaserungen ber die. bürgerliche Stimmung der euiopaiKJien Mentchhett in den oben und uritern Standen- von einem f/eien Mi.nn, in 179 i ge schreven naar aanleiding van de gebeurtenissen van den dag, moest hij wegstoppen in zijn lessenaar; eerst in 1872 is het onder den titel: Utber die Ursachen der frantö-i'xchen Itaooltttion in zijn gezamenlijke, bij Seyffardt uitgegeven werktn opgenomen, en, om niet nog meer titels te noemen, Meute Nachforfclmngen ber dc/ti (j-atig der Nutur in der Entwicktuny den Me/nschenypcliiachts, had een niet veel beter lot. Hij toekende zichzelf als een «Menschenrnaler", door wien de menschen niet geschilderd wilden zijn. Waarom, vragen zij, zijt gij onze schiMer geworden V Gij hadt beter gedaan, onze schoenen te lappen. Ik had, zoo luidt zijn antwoord, gaarne uw schoenen gelapt, ik had steenen voor u gedragen, ik had water voor u geput, ik was voor u gestorven; maar gij wildet niets van mij hebben, en in de gedwongen ledigheid van mijn bestaan bleef mij niet anders over dan te gaan schilderen. De «verlichte vorsten" van dien tijd wilden niets van hem weten ; de groote mannen beschouwden hem als een gevaarlijk individu. »I)e priesters", zoo had hij eens geschreven, «staan bij iederen strijd van machtigen en volk aan de zijde der eersten, en zij kunnen niet anders, zij eten het brood van de machtigen, on niet van het volk." Wilhelm von Ilumboldt was be vreesd voor een volksschool. »Tot nog toe putte de gemeene man alles waardoor hij meer dan een gewoon lastdier was, uit den bijbel; de filosofie kan hem zooveel niet aanbieden." Dit schreef hij aan Goethe, en deze plaatste het onveranderd in de Jenat-sche allgemeine Literaturzeitutig. Intnsschen trachtte Pestalozzi zijn theorie in praktijk te brengen, hoevele ook de bezwaren waren die hij ontmoette. Tijdens zijn verblijf op den Xeuhof nog stichtte hij een opvoedingsplaats voor arme kinderen; van 1775 tot '80 geholpen door milde bijdragen, moest hij ze door gebrek aan geld opheffen. In '(,)9 stond hij eenige maanden aan het hoofd van een, weldra weer te niet gegaan weeshuis te Stans, in 1800 kreeg hij te Burgdorf de leidingvan een opvoedingsplaats-kweekschool-weeshuis, dat in 1804 naar Münchenbuchsee. in 1S()5 naar Iferte moest verhuizen. Ook deze stichting mislukte. Den 1,'iden September 181S eindelijk, geholpen door giften van 1000 en meer francs, en gesteund door de opbrengst van zijn boeken, die ongeveer 50.000 francs beliep, stichtte hij opnieuw een kweekschool, die hij in 1825 wegens gebrek aan middelen moest opgeven. Hij trok trok zich op den Neuhof bij zijn kleinzoon terug, en stierf den Uden Februari 1827, tengevolge van een ongeluk. Langzamerhand hebben in Duitschland zijn denkbeelden ingang gevonden; het eerst in de steden Berlijn, Konigsberg en Frankfurt a. M., en het verwijt, zoo men het een terwijl wil noe men, dat koning Friedrich Wilhelm IV van Pruisen de scholen en de schoolmeesters naar IIIIIMIIIIIIIIItlflIVC het hoofd slingerde, van de oorzaak te zijn ge weest van het ->jaar der schande", bewijst den triomf van Postalozzi, van de paedagogiek der wereldbevrijdende democratie. Ernst Possart. Tot het voortreffelijkste wat Schumann heeft geschreven behooit zeker zijn Manfred-muziek. Zal die echter in haar geheel worden uitgevoerd, dan mag de verbindende tekst naar het drama van Byron niet ontbreken, en het voordragen van dien tekst mag niet aan een middelmatig kunste naar worden omgedragen. Daar-,m wa* het een uitmuntend deu'kb'jold van het bestuur der Amsterdarnscho Toonkunst-,\fdeeling, zich voor oene Mant'red-uityoering onder leiding van Julius Uöntgen, de medewerking te verzekeren van Ernst Possart, die zich. zooals bekend is, van deze mooiolijke taak op uitmuntende wijze kwijt. Kenige jaren geleden hadden wij het voorrecht hier oene uitvoering van dit werk met Possart te hroren. liet heeft toen ren diepen indruk gemaakt, zoodat eene herhaling zeker velen hoogst welkom zal wezen. Dat de opbrengst, na aftrek der onvermijdelijke onkosten, bestemd is voor het kunstenaarsfo ds der maatschappij, zal menigeen des te eer doen besluiten, om op den dag der generale repetitie of op dien der uit voering op te L';ian naar het Concertgebouw, l'itvoering en repetitie beiden zijn niet slechts voor de leden der Maatschappij, maar ook voor het publiek toegankelijk. De hoeren van Lier zullen van Possart's aan wezigheid partij trekken om eene opvoering te geven van Frc,nnd Früz, waarin de Duitsche kunstenaar natuurlijk de rol van den rebbe David Sichel zal vervullen. Hem zullen ter zijde staan de hoeren Willem van Zuylen, Is. van Lier, A. Saaiboni en Schwab, benevens Mevr. KossingSablairolles, Mevr. Culp-Kiehl en Mevr. Amelung. De Ilollandsche artisten zullen in het Duitsch spelen. Ken dergelyk ensemble behoort zeker tot de zeldzaamheden en is wel geschikt om voor deze voorstelling bijzondere belangstelling te wekken. Mam, de r/oedkoope man van Leipzig. TCeclam is, hoewel niet de eerste, die een boekenbazar met pfennigprijzen opende, toch de eenige, die op een enorm succes kon bngen. Nn, bij zijn dood, had hij juist nummer :')47Övan zijn bibliotheek uitgegeven Op de ontwikkeling van het duit-che volk hebben die .'!470 nummers ongetwijfeld een enormen invloed gehad. Men bedenke, dat hon derd jaar geleden nog geheel de duitsche volks literatuur bestond uit de >-vier mooie nieuwe lie deren" van den almanak, en de verhalen van de «heilige Genoveva'' en »de vier Heemskinderen." Op de ontwikkeling der Ileclam-bibliotheek heeft voornamelijk het «inzicht in zaken," in gewone menschentaal ook wel de »af'keer van honorarium betalen" genoemd, grooten invloed gehad. Tiet auteursrecht van de duitsche klassieken was juist vrijgevallen, en Goethe's Faust opende de rij. Dan hebbon de dooden, de romeinsche en grieksche klassieken een groot contingent geleverd, tot groote vreugde van alle gymnasiasten. In de derde plaats zijn de landen geplunderd, waar mede geen overeenkomst omtrent letterkundigen eigendom was gesloten. Daaraan heeft Duitsch land zijn bekendheid met Ibsen, Turgenieff, Dostoïevsky en de Amerikaansche humoristen te danken. De nieuwere Duitsohers hebben zich reeds verheugd geacht wanneer zij werden opge nomen in de serie, en de heer lleclam placht. hun ter belooning een stapel present exemplaren te zenden, die zij naar hun beste weten mochten verspreiden.