. 1544 DE AMSTERDAMMER A°. 1907. WEEKBLAD VOOR NEDERLAND O n d. e r redactie Dit nummer bevat een bijvoegsel. v a. xi J". IDE IKI O O. Uitgevers: VAN HOtKEMA & WARENDOBF, Heerengracht 457, .Amsterdam. Het auteursrecht voor den inhoud van dit Blad wordt verzekerd overeenkomstig de wet van 28 Juni IE 81 (Staatsblad No. 124). Abonnement per 3 maanden . . « . . . ? 1.50, fr. P- post f 1.05 Voor Indiëper jaar » mail 10. Afzonderlijke Nummers aan de Kiosken verkrijgbaar 0.121/» Dit blad is verkrijgbaar Kiosk 10 Boulevard des Caputines tegenover tet Graad Café, te Parijs. Zondag 27 Januari. Advertcnliën van l?5 regels / 1.25, elke regel meer f 0.-J5 Reclames per regel . 0.4-0 Annonces uit DuitschlanJ, Oostenrijk en Zw'tserhmd worden uitsluitend aangenomen door <le fiiina, ljF MÜSöE te Keulen ea door alle filialen de/er (Irma. De prijs per rcttel is #5 Picntiia;. INHOUD: VAN VEERE EN VAN NABIJ : Openbare aanbestedingen door E. van Gendt. Technische Hooaeschool.door W. SOCIALE AANGELEGENHEDEN: Het verzoek van den Bond De Post", door B. O. FEUIL LETON : De Spion. Naar het Engelsch. van Joseph Conrad, V, (slot). KUNST EN LETTEREN*: Muziek in de Hoofdstad, door Ant. Averkamp. Geschiedenis der Neder). Letterkunde, door dr. W. van Schothorst, beoordeeld door J. L. C. H. Meijer. Silhou etten, door L. E., beoordeeld door C. M. Vissering. Loki, door Marcellus Emants, beoordeeld door J. B. Schepers. VOOR DAMES: Een onbeantwoorde viaag, door ElUe A. Haighton. Een nabetrachting, door Eï. van de Moer. INGEZONDEN. ALLEKLEI, door Caprice. UIT DE NA TUUR, door E. Heimans. Eccles Art" te Haarlem, met portret en afb. Pulchri. <ïroep II. Leden, door Plasschaert. Een aecijnszaak in drie bedrijven, II, door GonstMorris. INGEZONDEN. De leegte van het slagveld, door K., met afb. FINANCIEELE ENT OECONOMISCHE KRONIEK, ?door Alex, J. Hendrix en V. d S. Julius Pruttelman Brommeyer.?DAMRUBRIEK. SCHAAKSPEL. ADVERTENTIEN. Openbare Aanbestedingen. Onder de hier te lande zich voordoende maatschappelijke misstanden, behooren, naar onze ineening, mede in de eerste plaats de, openbare aanbestedingen voor leveringen en werken, te a dienste van rijks-, provinciale-, gemeentelijke en an dere instellingen. En daar ons meermalen gebleken is, dat omtrent dit gewichtig onderwerp onwetendheid of verkeerde begrippen bestaan, komt het ons niet ongewenscht voor daaromtrent eenige mededeelingen te doen en beschouwingen te leveren. Bij de rijks-, provinciale-, gemeentelijkeen andere openbare instellingen dan wordt, voor het uitvoeren van werken, het doen van leverantiën, e.a. over het algemeen het stelsel van openbare aanbesteding gehuldigd. Aanleiding daartoe wordt gevonden in de volgende omstandigheden : Eerstens omdat men zich daardoor ge dekt acht tegen een mogelijk verwijt van bevoorrechting van deze of' gene persoon of onderneming, tweedens omdat bet niet meer dan rechtvaardig wordt geacht, dat ieder"Nederlander in de gelegenheid wordt gesteld mede te dingen en derden* omdat in Nederland nog altijd de meening in gang vindt, dat, door toepassing van de openbare aanbesteding, de meeste zeker heid wordt verkregen, dat, uit een finantiëel oogpunt, voordeel wordt behaald. Wat het eerste punt aangaat, valt het voorzeker te betreuren, dat de bestuurders van bedoelde instellingen het middel van openbare aanbesteding te baat moeten nemen om den schijn van bevoorrechting te vermijden. Naar onze meening zouden zij zich boven zoodanige verdachtmaking ver heven moeten achten, wanneer tinantieele of andere algemeene belangen daarbij op het spel staan. Maar, werd een geval van bevoorrechting bewezen geacht, dan zou eene ernstige bestraffing van den schul dige niet mogen uitblijven. Door zoodanigen maatregel zou spoedig een einde worden gemaakt aan het heerschende begrip van bevoorrechting uit eigen belang. Een begrip, dat niet tot eere van de Nederlandsche bestuurders van openbare instellingen kan strekken. Het tweede punt beooging om ieder Nederlander in de gelegenheid te stellen tot mededingen is vrijwel illusoir. In verreweg de meeste gevallen van openbare aanbestedingen, die voor be paalde artikelen, op gezette tijdstippen, plaats vinden, toch doen zich, zooals de ondervinding overtuigend leert, zoo goed als altijd dezelfde en in den regel be trekkelijk weinig mededingers voor. Dit is een gevolg daarvan, dat zekere per sonen, welke eenige malen met eene levering of werkzaamheden belast zijn geworden, een geduchten voorsprong hebben verkregen. Zij hebben om het zoo maar eens uit te drukken de détours tot in bijzonderheden leeren kennen. Dat wil zeggen: zij weten welke eischen, strenge, middelmatige oP geringe, door de personen, met de keuring of het toezicht belast, ten opzichte van de soort en hoedanigheid der artikelen of van den aard der werken, worden gesteld. Zij weten waar op toegevendheid valt te rekenen aangaande de vastgestelde tijdstippen van afwerking en oplevering en waar niet. Zij weten waar streng de hand wordt gehouden aan het steeds aanwezig zijn van in de contracten vastgestelde voor raden. Zij weten waar geen bezwaar gemaakt wordt om artikelen aan eene voorloopige keuring te ontwerpen. Zij weten waar de boetebepalingen in het contract vermeld streng, min der streng of in het geheel niet worden toegepast. Zij weten waar zij te doen hebben met degelijke en ervaren keurmeesters en waar ter zake weinig deskundige worden aangetroffen. In n woord, zij weten wat zij noodig hebben voor het vaststellen van de inschrijvingsprijzen. Om van een en ander op de hoogte te komen zijn langdurige proefnemingen noodig, welke in den regel veel geld kosten en veel beslommeringen en onaan genaamheden na zich slepen. Zij, die echter met kracht doorzetten, worden meester van het "terrein. De geleden schade wordt ingehaald, voortdurend worden met de leveringen belang rijke winsten behaald, terwijl risico voor hen, in den regel, is uitgesloten. Is de geschetste toestand op zichzelf reeds een kwaad verschijnsel, hij wordt nog verergerd door het gebruik, dat nitkoopen" wordt genoemd. Hieronder wordt verstaan, dat gegadigden aan con currenten bij deze of gene openbare aan besteding eene zekere KODI nilkeeren- voor het niet of tegen zulke hooge prijzen inschrijven, dat ze niet de laagste inschrijvers zijn. Het gebeurt zelfs dik wijls, dat gegadigden voor de levering van bepaalde artikelen in verschillende plaatsen, vóór den dag waarop de inschrij ving wordt vastgesteld, vergaderen om de vereischte afspraken te maken omtrent de plaatsen waarvoor en de prijzen waartegen zij zullen mededingen. Hen, die dan niet voor eene levering in eene bepaalde plaats in aanmerking komen, wordt een zeker bedrag voor uitkoop toegezegd. De uitgekochten nemen daarbij echter de verplichting op zich wM mede te dingen, doch tegen zulke hooge prijzen, dat er van gunning geen sprake kan zijn. Deze truc heeft bovendien ten gevolge, dat het den schijn heeft alsof er veel concurrenten zijn en dat den uitbesteder, ook aangaande de inschrijvingsprijzen, een rad voor de oogen wordt gedraaid. Bij het vaststellen der prijzen worden ook allerlei trucs aangewend om den uitbesteder daaromtrent in het onzekere te brengen. Al zeer duidelijk komt dit uit in onder staande opgave van bij openbare aanbe steding verkregen prijzen, waartegen het voeder voor de legerpuarden in ons land van l November l!)!)(> tot 31 October 1907, wordt geleverd. Prijzen per 10 Kg. Amersfoort Arasterdam Arnhem Bergen op Zoom Breda Deventer 's Gravenhage Haarlem 's Hertogenbosch Leiden Roermond l'trecht Venlo Zutphen Het verschil in bij het hooi van 52 atroo 35.7 de haver 80 K.G. "We geven het zelfs aan den meest bekwamen handelaar in paarden voeder te doen, bij zoodanige inschrijving eene beslissing te nemen, iraarbij nevens reclitvactrdiylie,id - - de belangen ruin di: schatkist in iiet ooi/ worden gehouden, Aan voormelde euvelen is het tevens te wijten, dat niettegenstaande de grooteconcurentieop elk handelsgebied zeer velen met openbare aanbestedingen niet te doen willen hebben. Uit een moraliteitsbeginsel valt dit voorzeker toe te juichen. Voor menigeen bestaat echter daartoe nog een andere reden, n.l. het borgstellen, want bij iedere openbare aanbesteding worden twee borgen geëischt. Ook op dit belangrijk punt wordt dikwijls niet zoo nauw toegezien, hetgeen niet wegneemt, dat menigeen het als een onoverkomelijk beletsel beschouwt. We vermeenen niet te veel gezegd te hebben, toen we beweerden, dat de meening, dat ieder Nederlander met kans op goed gevolg naar leveringen aan het rijk, de provinciën, de gemeenten, e.a. kan mededingen, vrijwel illusoir kan worden genoemd. Nu doet zich somtijds het geval voor, dat er een vr°emde eend in de bijt komt, d.w.z., dat zich een inschrijver opdoet, die met al dat gescharrel niet te maken wil hebben. Wordt deze, bij toeval met eene levering belast, dan wordt van zekere zijde voor niets teruggedeinsd om hem de levering moeielijk of onmogelijk te maken en hem zooveel mogelijk schade te bezorgen. Jammer genoeg is bewezen geworden, dat dit doel maar al te goed bereikt kan worden, en het terrein dan ook weer spoedig vrij komt. Onwillekeurig vraagt men zich af, neemt de uitbesteder tegen zulke onge oorloofde praktijken dan geen maat regelen ? Zeker doet hij dat wel. Hij slaat daartoe menigmaal den eenigen openstaanden weg in, n.l. het uitschrijven van eene herbesteding. Maar dan wordt door gegadigden bijna altijd gehandeld als boven is vermeld en komt die maat regel den uitbesteder dikwijls duur te staan, doordien voor nog hooger prijs wordt ingeschreven. Een natuurlijk ge volg daarvan, dat ook de nadere uitkoop sommen in den herbestedingsprijs worden begrepen. Volgens persberichten onder vond do minister van oorlog nog kortelings geleden de kwade gevolgen van het uit schrijven van eene herlp . 'oding voor de levering van paarden voeder in eene garnizoensplaats. Die maatregel zou het rijk op enkele duizenden te staan komen, zoo wordt medegedeeld. Bij de vermelding van dat feit werd tevens aangeteekend, dat het hier gold eene plaats, waar do levering van het paarden voeder voor het garnizoen sedert onheugelijke jaren aan eene zelfde familie is opgedragen geworden. Na kennisneming van het vorenstaande. zal het wel geen betoog behoeven, dat we niet instemmen met hen, dio de meening zijn toegedaan, dat door openbare aanbesteding, in den regel voordeelige inschrijvingsprijzen worden verkregen. In zeer veel gevallen wordt het tegendeel bereikt, van hetgeen beoogd wordt, omdat de uitbesteder meestal machteloos staat tegenover yeroutim'erde inschrijvers. Onberekenbaar zijn de nadoden, welke door don gcsehetsten toestand, dag in dag uit, o. a. aan de schatkist worden berokkend en het is dan ook, inedr uit i'i'H iHord/ileitxoof/jiiDif, hoog tijd, dat de Noderlundsche regeering dit vraagstuk eens goed onder de oogen gaat zien. E. VAX (tKNhl. Technische Hoogeschool. Toen ongeveer anderhalf jaar geleden dt> Polytechnische School in Technische Hpogeschool vvurd herschapen, deed dat, bij een nog immer uitblijven van een regeling voor het lager en middelbaar vakonderwijs wel ecnigszin-; zonderling aan. Ons blijft dan ook slechts de hoop, dat dit ministerie, een voorbeeld nemend aan het vorige?hetwelk zoo weergaloos heeft gezorgd voor 't goddelijk, misschien juister, kerkelijk vakonderricht het reikhalzende Nederlandsche volk zal verrassen niet eene keurige regeling van het rnateriëele, maat schappelijke vakonderwijs. Laten we in 't midden welke beweeg redenen, partijbelangen, titelzucht, onderwijsbelangen o i' schatkistwelvaart, de leiders der toenmalige regeering er toe hebben doen overgaan, dan kunnen we oordeelon, dat die transformatie gewettigd was, aangezien aan do l'. S. hooger onderwijs werd gedoceerd. liet is dan ook wel geoor loofd aan te nemen, dat bovengenoemde beweegredenen slechts de bijkomende om standigheden uitmaakten, welke alleen nader het tijdstip bepaalden waarop een eens nood zakelijke evolutie moest optreden. liet de transformatie van P. S. in T. II. ging evenwel een vermeerdering van uit gaven gepaard, maar tegenover dit bezwaar staat het voordeel, dat nu ook in Delft een doctorstitel 1) kan worden verkregen. Daar vooral in den laatsten tijd meer en meer ingenieurs worden aangesteld door de regeeringslichameii en door naamlooze ven nootschappen, waar die benoemingen dus afhangen van personen welke groptendeels op titels zullen afgaan, noopte die leemte meerderen in 't buitenland te studeeren en hunne diploma's te behalen. Dat het in Delft evenwel nog lang niet naar wensch ging, bewees de algemeene vergadering van ingeschrevenen op den 14en l'ebr. l'.'Oö, waar ruim 100 van het geheele aantal (pi. m. 1100) aan deelnamen en besloten werd de behartiging der studiebelangen namens de ingeschrevenen op te dragen aan de verschillende besturen der studenten-vakvereenigingen in samenwer king met een centrale commissie, welke de algemeene leiding op zich zou nemen. De «e actie is de aandacht van 't grpote publiek vrijwel ontgaan, hoogstwaarschijnlijk omdat de pers, het voorval op zichzelf staand be schouwend, de beteekenis ervan niet begreep. Bovendien droeg en draagt die actie een vooruitstrevend, ja zelfs een eenigszins revolutionnair karakter, wat in 't conser vatieve Holland als uit den booze, tenminste als erg lastig wordt beschouwd. Desniettegenstaande valt het ten zeerste toe te juichen, dat de prikkel vanheteigen?elang de studeerende gemeente eindelijk heeft doen ontwaken. Als ze nu maar niet weer indommelt! Dat een regeling van het onderwijs eener Hoogeschool, groote en kleine fouten, dikwijls hinderlijke, zullen aankleven, ligt voor de hand. I loogleeraren zijn geen onder wijs specialiteiten, althans, die combinatie zal zich wel uiterst zelden voordoen. Daarbij komt nog, dat het hooger onderwijs aan nagenoeg geen critiek bloot staat; de gevolgen blijven dan ook niet uit. Aan de universi teiten, broeinesten van vooruitgang en be schaving, blijven verouderde gebruiken het langst stand houden. N.og steeds gaat bij plechtige gebeurtenissen de zot aan de wijsheid vooraf. Vrij tragisch contrast! Met de transformatie in T. H. moesten die verouderde opvattingen worden ingevoerd, wat zeer natuurlijk tot een botsing leidde. Met het zwaarwichtig gedoe bij ofh'cieele gelegenheden werd vrij algemeen den draak gestoken; enkele professoren verkozen zelfs niet in toga te verschijnen. 2) Het Corps" der Delïtsehe studenten is nu officieel door hen zelf genualificeerd als een zuivere gezelligheidsvereeniging en de steeds sterker wordende tegenkanting, welke het groenloopen in Delft, zoowel als in de andere universiteitssteden van de nieuw aangfkomenen, ondervindt,wijst er op,dat vrij spoedig traditioneele gebruiken door nieuwe zullen moeten worden vervangen. Dat hervormingen het eerst aan de Tech nische Hoogeschool te wachten zyn, is dui delijk. De technische wetenschap is de voor uitstrevendste, de revolutionnairste van alle. De beweging onder de Delftsche studenten houdt niets anders in, dan een critiek uit te oefenen van hunne zijde. 3) ISij het lager en middelbaar onderwijs wordt namens de onderwezenen door de ouders den gang van zaken beoordeeld. Moet het hooger onderwijs dan ook niet van de zijde der leerlingen getoetst worden? Ouders en voogden kunnen daarop nagenoeg geen invloed meer uit oefenen. Zelfstandigheid wordt van de studenten geëischt. '/A] zijn dus ze lelijk verplicht en door hunne belangen n die van hunne familie, welke hunne studie be kostigt, genoopt mee te spreken. Vooropgesteld, dat een onderwijsinrichting er bestaat voor de leerlingen, wat bij het hooger onderwijs wel eens vergeten dreigt te worden. De belangen der studeerenden zijn niet alleen de hunne, maar ook die der maatschappij, die van de gehecle burgerij, welke voor een groot deel, zoo niet voor 't grootste, hun studie bekostigt. Een verzuim is het dus als de studenten ook van hunne zijde niet waken voor bloei, vooruitgang en ontwikkeling van 't onder wijs, en het moet als en ernstige aanbe veling aangemerkt worden, wanneer zij gedurende hun studietijd blijken hebben gegeven van ijver en goeden wil waar 't de belangen van hun onderricht gold. Keuige weken geleden heeft de vereeniging ter behartiging der studiebelangen" haar lijvig, maar zeer belangwekkend rap port het licht doen zien. Met veel beleid heeft het bestuur zich van zijne moeielijke en omvangrijke taak gekweten. Na aan de formaliteiten van kennisgeving aan 't college van curatoren en den senaat der T. 11. voldaan te hebben, heeft de Centr. Comm. een uitgebreide enquête ingesteld onder de ingeschrevenen. Daartoe werd een schrijven aan alle studenten gericht, waarin een achttal vragen ter beantwoor ding werden voorgelegd. Meer dan 250 studenten zonden Jiunrie, voor't meerendee] van groüten ernst getuigende antwoorden in. Ken groot gedeelte der enquête liep over de examenkwestie,aangezien de nieuwe regeling in verband met de transformatie in een hoogeschool onrustbarend lang onbe kend bleef. Ook thans is alles nog niet vastgesteld. Kon blijvende regeling zal wel op zich doen wachten tot de ervaring heeft geleerd, wat de meest geschikte wijze van exarnineeren is. /eer sterk wordt het verlingen uitgedrukt, dat de examens aan do T. H. op denzelfden voet zullen worden ingericht als aan de andere universiteiten. Kvenwel eischt zulk een regeling,gebaseerd op een gedurende den studie-tijd verkregen inzicht van de kundigheden der examinandi, een veel grooter aantal hoogleeraren, zoodat het invoeren van dat stelsel in al zijne consequentiën thans nog verre van wenschelijk moet worden geacht, als komende ten nadeelo van 't onderwijs en de teekeuoefeningen. Ken meerdere uitbreiding van de tech nische vakken wordt vrij algemeen gewenscht. Vele bezwaren worden te berde gebracht tegen het dikwerf onnopdig uit gebreide wiskundig gedeelte van 't onder richt, waarvan men facultatief-stelling van eenige onderwerpen verlangde. Onder de werktuigkundigen in sterke mate treedt de ?wensch op den voorgrond naar een algeheele inkrimping van het wiskunde-gedeelte. Bovendien heerscht onder hen een gevoel van lusteloosheid. Plaatsruimte laat hier niet toe het rap port verder te bespreken. Ken ieder, die belang stelt in de technische hoogeschool en het technisch onderwijs meer in 't alge meen zij het rapport, dat ook de met cura toren en hoogleeraren gevoerde correspon dentie bevat, ten zeerste aanbevolen. 4i Die lusteloosheid, in 't rapport gequalificeerd als een verschijnsel dat de laatste zes jaren onrustbarend is toegenomen," moet toch een oorzaak hebben. Zou een drietal zelfmoorden eenige jaren geleden gepleegd daarmee in verband staan P Kr hapert wat in Delft. Gaan we dan ook eens na, hoevelen in de laatste jaren zich aan de P. S. lieten inschrijven, in verband met het daarbij vergeleken geringe aantal dat een einddiploma bekwam en de vele afgestu deerden welke overal, behalve in de tech niek hun brood verdienen, dan is het geen wonder dat er onder de Delftsche studenten mismoedigheid heerscht. Met den toenemenden bloei van de P S., ieder jaar een paar honderd nieuw-ingeschrevenen, beant woordde deze onderwijs-inrichting hoe lan ger hoe minder aan baardoel. Delft is toch geen kweekplaats voor leeraren, levensver zekering-employé's enz.! Toch waren deze toestanden te verwach ten. De Delftsche ingenieur was niet practisch ontwikkeld en werd alleen maar ter stond geplaatst bij het Rijk. Toen met de studie-rage, die ging heerschen, omdat het aardig was student te wezen, het aantal van diegenen, welke na volbrachte studie ter stond naar een baantje moesten omzien, steeds grooter en grooter werd, nam de menigte, uit een technisch oogpunt misluk ten, sterk toe, zoodat minder dan de helft van het aantal nieu\v-aanBekomenen later werkelijk als afgestudeerd ingenieur in de techniek terecht kwam. Geen wonder dat de goede naam van ingenieur hierdoor leed. liet is wel treurig, dat het eenige tech nische onderwijs van Staatswege zoo slecht aan haar doel beantwoordde, dat zoovele jonge menschen tot onverbeterlijke pessi misten zijn gemaakt, zoovele 'iiillioeuen zijn verknoeid ! Kn nog steeds blijft een goede regeling voor 't vakonderwijs, zoo dringend noodig, achterwege! 5) Met de transformatie van P. S. in T. H., waarbij tegelijk meer nadruk werd gelegd op de technische vakken, is daarin gelukkig eenige verbetering gekomen. Van 1905 op 11)06 was een vermindering van 't aantal ingeschrevenen merkbaar, daar, waar een vermeerdering te wachten was. Het huidige systeem van verdeeling der leerstof aan de T. 11. gevolgd; gedurende de studiemaanden een overgroot aantal urencollege, teekenoefeningen en labpratoriumarbeid (evenwel hoogst noodzakelijk wat de laatstgenoemden betreft 6), afgewisseld door een zomervacantie op fabriek, werk plaats of bouwwerk doorgebracht kan geens zins liefde voor de techniek inboezemen. 7) Het gerucht loopt nu dan ook, dat er voorstellen zijn gedaan de studie met nog twee jaar te verlengen en die voornamelijk te benutten voor practischo ontwikkeling. Dat eischt kostbare werkplaatsen; de vak scholen zullen ze ook eischen, wat op die wijze een dure geschiedenis wordt. Wanneer nu voor de ingenieurs-op! iding eerst het atloopen van een middelbare vakschool werd verlangd, waar praktijk hoofdschotel zou wezen, kunnen daarmede dure werkplaatsen aan de T. II. uitgespaard blijven. Het practisch gedeelte van het technisch onder wijs zou dus afgeloopen zijn vóór de studie 1) Gewone doctoraten zijn bedoeld. Aan de T. H. zijn op 't oopenhlik twee gewone en zes eere-doctoraten toegekend. Buiten kijf een eer- ol begin .'oor die jonge hoogeronder wijs-inrichting. '21 Bij de jongste officiëele gelegenheid is gebleken dat conventie en traditie wederom eene overwinning hebben behaald. 3) Van professorale jijde is ook op critiek, hoewel minder intensief, aangedrongen. Vlen zie de: Vota Academica. Overwegingen en wenschen op het gebied vin het Hooger Onderwijs, door dr. Is van Dijk. Onlangs bij het ingaan van een nieuw academiejaar door prof. A. G. van Hamel neer waardeerend beoordeeld, wat vorm zoowel als iuhoud betreft. September-nuuimer Gids. 4) Hoogstwaarschijnlijk zijn nog wel exem plaren Jerkrijibaar bij J. Waltman Jr. te Delft. Prijs / 1.?. 5) Zou de lakschheid, het weifelen en uit stellen der regeering voortspruiten uit een zich niet berekend voelen voor die taak ? H) In de toelichting van het programma der lessen" aan de T. H. komt het volgende voor: Het verdient aanbeveling zooveel mogelijk van de zomer 'acantie partij te trek ken tot practisehe oefeningen, alsanmisbaar voor den technicus en bevorderlijk aan eene vruchtbare studie [terwijl het voor den aan staanden werktuigkundig ingenieur van be lang is, een jaar in eene fabriek als oefentijd door te brengen."] Het deel tusscben haakjes kwam in 't programma der I'. S. niet vo >r. ledere afgestudeerde, welke eene particu liere betrekking zoekt, heeft ruimschoots gelegenheid op te merken, dat een dergelijke bekendheid met de praktijk alleszins onvol doende moet worden geacht. 7) De handteekenoefeningen en laboriatoruinarbeid, wat betreft den algerneenen cursus ontaard meestentijds respectievelijk in gepruts en geknoei.