DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. 1544 Eccles. Art" te Haarlem. Omtrent de kunstvaardigheid der oude Hollandsche goud- en zilversmeden, leggen de bewaard gebleven werkstukken meer dan voldoende getuigenis af. Met eene enkele uitzondering is echter van de geschiedenis der makers niets bekend en_zijn zelfs hunne namen vergeten. Beker der Haarlemsche Brouwers, door Ernst Jansz. van Vianen. De cartou ches zijn naar teekeningen van Hendrick Goltzius, de groep op den deksel is naar het model van Hendrick de Keyser. Dit noopte te Haarlem den heer E. Voet Jr., die het vervaardigen van zilverwerk als edele kunst blijft opvatten en handhaven, een lijst saam te stellen van de Haarlemsche goud- en zilver smeden, van 1382?1807 waaraan hij afbeeldingen der meesterteekens toe voegde, met de vermelding achter ieder meesterteeken van den naam van den edelmetaalsmid. Deze lijst heeft reeds veel nut gedaan, en onlangs gediend ter bevestiging van een ontdekking door Gustaaf van Kalcken, directeur der inrichting ter vervaardiging van, hoofdzakelijk, kerkelijke kunst te Haarlem. Den heer Gust. v. Kalcken was door de St. Jozef-kerk te Haarlem een Mon strans toevertrouwd ter reparatie, een voorbeeld van volmaakte drijf kunst. Wie dezen kostbaren monstrans gemaakt had, was volkomen onbekend. Saar het drijfwerk te oordeelen, hield de heer G. van Kalcken het er voor, dat het van een der Vianen's zou kunnen zijn. Bij het uit-elkaar-nemen vond hij eenige aan wijzing en die in verband gebracht met het meesterteeken uit het boekje van E. Voet, wees het kunstwerk beslist toe aan den drijfkunstenaar Ernst Jansz van Vianen, bevestigd door het jaartal 1617. Door deze ontdekking weet men nieuw en zeer kostbaar kunstwerk rijker te zijn van denzelfden Ernst Jansz. van Vianen, die den vermaarden St. Maartensbeker der gemeente Haarlem lieeft gedreven, bewaard in haar Oudheidkamer. Goltzius heeft voor dien beker de medaillons en H. de Keijzer de beeldgroep vervaardigd. * * * In ons land zijn schatten van edel metaalkunst uit vroegere eeuwen, dat door werkjes als dat van E. Voet de makers zal kunnen aanwijzen. De meeste dier kunstvoorwerpen behooren tot de kerke lijke kunst. Van die kunst kan thans niets meer verloren gaan, sedert door de onderlinge brandassurantie St. Donatus" een inventaris is opgemaakt van de bezittingen van alle R. K. kerken in Nederland. Deze Vereeniging St. Donatus heeft voor ieder Bisdom een expert aangesteld. Met het voor den dag komen der vele en vaak gantsch onbekende kunstschatten, ontwikkelde zich den zin om het drijven meer en meer voor kerkelijke kunst te beoefenen, en het goedkoopere, niet ge dreven werk te beperken. De jongere geestelijken toonen voor de herleving der drijfkunst groote belangstelling. De kunstnijverheidschool te Haarlem heeft door hare inrichting van kunst metaalbewerking in die stad den groote n stoot gegeven om indirect aan zeer velen werk te verschaffen, tot het vervaardigen van, wat men noemt, modern kopervverk." Kunstnijverheid" heeft het daarbij niet gelaten, zij heeft ook de edelsmeed kunst willen bevorderen, en door haar aanhoudend pogen den heer Gustaaf van Kalcken, hoofd der Edelsmeed kunst" aan de inrichting voor kerkelijke kunst te Tilburg, den bezorger van: Pcintures Eccltxiitxtiriues du ni<njen-<"i<je de l'époque de Jan mm Scorel et P. run Oostzonen 14!)0?15&> pulure* soi/s Ie* auypres de O nut. r. Kulcken, chef </m atelier* (Tart ehrétien, J«tixen. et ('ie, Tilburg?Haarlem, el aec/mijjognée ile notices de J/OK.S, Ie Cfievalicr I)r.J.8ïz, President de la Xnei/'/é^lrchr'o/<></iqi<e, Amsterdam; alsmede van Unie studie Glasschilderkunst naar historische bronnen van het Koninklijk Instituut te Mi<nch?n, bereid gevonden zijne inrich ting naar Haarlem re verplaatsen. Dit atelier is gevestigd in de St. Jan straat tegenover het Bisschoppelijk Mu seum. De uit Tilburg overgekomen werklieden medegerekend, kunnen er 20 personen de edelmetaalkunst, bizonder de drijfkunst, beoefenen. Er zijn vele jonge lieden, die deze kunst aanlacht, en na voorbereiding aan de Haarlemsche kuustnijverheidsschool, zich bij G. van Achterzijde. Voorzijde. Drijfwerk in zilver voor een Missaalband, Eerste werk van Gustaaf van Kalcken. Kalcken aan de praktijk wijden, en 's avonds zich verder ontwikkelen in Kunst zij ons Doel". Wat van Kalcken's ateliers verlaat, is alles kunsthandwerk, niet gegoten, maar gedreven, zoo als n e gedreven zilveren kandelaars voor de Redemptoristenkerk te Amsterdam,en de gedreven koperen Godslampen voorde J esuitenkerk (Krijtberg) mede aldaar; monumentale geciseleerde koperen figurale reliëfs voor de nieuwe Jesuitenkerk te Rotterdam, terwijl voor dezelfde kerk thans prachtig HMIUmlIlHMIIIIIIItllHIIIIII HIIIHIHIIIIIIIH HlllmillllllMIMIIIIMMIMI Pülchri. Groep II. Leden. De portretten van den president van L'ulchri, den heer \\illy Marlens, behooren tot dat soort wat ik het Neutrale Portret noem. Er is geen enkle overtuiging in geen dieper reden. Het zijn portretten zooals ten allen tijde conterfeitsels gemaakt worden, en werden. Ge ziet ze aan onverwonderd, onontroerd en ge gaat verder. Ze konden alleen misschien niet geschilderd zijn maar anderzijds voldoen ze aan een bepaalde maalfhujipelijke behoefte; l'art est loin. .. Hetzelfde is te zeggen van ffoynck ran l'aptndredit: deze bataille-stukken worden gevraagd: door som mige hoofdofficieren en door sommige bureaukraten wien warm het harte slaat voor ons dapper leger, of wel voor Het Leger in 't algemeen. Ze zijn goede geschenken voor een aftredend bevel-voerder; l'art est loin... Edzard konings landschappen met huisjes zijn uitingen van een zwakken wee-moedige. Ze missen het spel van de atmosfeer; er is niets krachtigs in. Maar het beste van hem is No. twee, een landschap zuiverder geschilderd, met beweeglijker toets, hoewel het figuurtje niet volledig werd uitgedrukt. Wat van Albert Roelof n f wat van van tier Weele.f wat van Welt ring de Rooy van Kli-nkenberg f Klinkenberg schilderde z'n heele leven zon en hij schilderde nooit zon; zon is bij hem iets diks niet gloed, niet fonkeling: iets diks. Er zijn meer van deze Hchtfchilderingen geweest. Daarbij zijn de figuren stijf j es. Watering de Rooy's werk is te los voor een beginner; te vaag van vorm. No. 5 een studietje dunkt me 't kleurvolst en niet het zwakst van compositie; als kleur de boomen en hun ruim gegeven schaduw. Albert Koelof f i* een beter stilleven-schil der dan zijn broer Willen. De stillevens zijn dikwijls op zijn schilderijen de beste gedeel ten. Van de '.i werken hier voldoet het meest het Oyens achtige interieur met de vrouwen en den eenen man aan tafel. L)e schaduwen op de bloote arm en sclion lerbladkant zijn te bruin, te dient. Het linker schouderblad dunkt me onaangenaam van tcekeuing; aangenaam daarentegen de wit en zwarte japon en het stilleven op de stoel met de witten en gelen. Op ,.het atelier" is het naakt grof. de zittende figuur beter; op liet roman tische interieur met avondlicht en twee geliefden is het gevoel in de figuren slap; op het kastje het stilleven het beste. Kr is een belgisch-welig kleurgevoel en handigheid in A. Roelofs maar hij verzorgt zijn tj-ire t,-n eertemnai? nttt. Van Van der ]\'eele noem ik het Witte en 't Bruine paard in den stal, en liet studietje (No. 7) met de koeien de quasi tragische Herder met sciapen doet een glimlach rijzen. Kt/ia Fles' werk is bnitenlandsch -?en niet harmonisch genoeg Het beste is het Fantini achtige stilleven (zelfs de lijst is Fantinj achtig): gele, witte, roze bloemen in donkre potten. Verder No. J Kakhuijzen, Xo. 5 Sflireriel met neiging naar breedheid maar verf, zooals ook Keus te veei is; zooals ook Mmixlhe. te veel is; van dezen laatste 7, l, (reüectie vran wolken) 5, wegje wat minder verf. Op deze tentoonstelling teu slotte niets wat verrukt. Rectificatie. Jn 't artikel over Groep I. kwam te staan, schrijvend over een werk van Gustaaf van Kalcken. smeed- en drijfsverk onderhanden is voor eene cominuniebank. Voor Rotterdam werden ook onder aangeven en toezicht van G. van Kaleken, de geëtste tabernakeHeuren uitgevoerd voor de II. Laurentiuskcrk. Eene gedreven zilveren ciborie, uit gevoerd voor de lï. Iv. kerk teZutphen, is er, op kleine schau! onderhanden voor eene kerk in Kngeland. terwijl nog tal van andere kunst werken i n bewerk ing zijn. * * * Haarlem had in 't begin der XYlIe eeuw zeer bekwame zilversmeden. Op het Goudsmidsplein vind men nog een gevelsteen waarop een beker afgebeeld met het opschrift Dit is de Goutsmitscamer''. Door enkele huidige kunstzil versmeden, maar bovenal door de kunstinrichting van G. van Kaluken, kan die oude tijd gaan herleven. Alles wijst op belangstelling. Allereerst dat thans. 10 jaar later, de school voor Eed. Art reeds tweemaal vergroot werd. De bekende ateliers Onder Sint Maarten" die van /alt-Bommel naar Haarlem ver plaatst zijn, geven o. a. in metaalbewer king aan vele handen werk. Gust. v. Ivaleken wijdt zich ook, als architect d'interieur" aan het orneeren der kerken, en maakt ontwerpen voor kerkelijk gewaad. Xu i» het eigenaardige, dat er nooit gebrek is aan goede schilders, beeld houwers, borduursters, maar dat het aantal goede drijvers, beoefenaars der edele metaulkunst, niet te groot is. ((m daarin te voorzien strekt de llaurlemsehe In richting ter vervaardiging van kerkelijke kunst, waar hoofdzakelijk de drijfkunst wordt beoefend. De profane kunst'" wordt daarbij niet verwaarloosd. Menige beeltenis, menige lijst of ander sieraad, is er in koper, zilver of goud gedreven. Vooral hot maken der beeltenissen neemt toe. Kn daar in alle drijfvverk leven is. voldoen dergelijke beeltenissen bizonder. # * * Op de laatste vergadering .van het Oudheidkundig genootschap heeft Gust. viiu Kalcken zijn streven uiteengezet, en de schoonheid van den Haarlomschr-n beker, in afgietsel ter tafel en van den irorepa reerden Monstrans en van vele andere tentoongestelde gedreven voorwerpen aan Konijnenburg, in plaats van kar met beest (os) k.-ir met paard. IJi..\sM'MAi;!tT. getoond, en met laten rondgaan van werk tuigen hamer en sponsen en kunst werken, in verschillenden staat van bearbeiding, verklaard wat men heeft te verstaan onder: Drijven, Ciseleeren, Graveeren en Etsen. Evenals voor beeldhouwer is ook voor den kunstdrijver behalve het houwen en drijven de voornaamste hoedanigheid, dat hij kan ontwerpen en boetseeren. Zijn gevoel en zijn geest moet het werk bezielen. Daar nu de technische vaardigheid om een goed figuur te drijven, oneindig veel meer oefening behoeft dan schilderen of beeldhouwen, kan men te recht, de drijf kunst als een van de moeilijkste der schoone kunsten beschouwen. Waar duizenden schilders en beeld houwers zich een naam hebben gemaakt, gelukt dit nog niet aan n drijver. Om uit het harde, stugge metaal, het fijne modéléte kloppen, met het Rembrandtiek landschap op den achtergrond, zooals de Vianens ons leerden, wijkt, gelijk Vondel schreef, de drijfkunst zelfs niet voor Apelles gaven." Om een pronkjuweel als de Haarlem sche Monstrans of Gildebeker voor den dag te brengen, is meestal samenwerking noodig. Zoo vindt men o.a. in het stedelijk archief te Haarlem, dat de Sint Maartens-beker waarvan in IfilT Ernst Jansz. van Vrinen de kunstdrijver was, Heindrich Goltzius de teekening der tafereelen maakte en Hendrik de Keijser het model van het geciseleerde St. Maartens-beeldje, terwijl de leiding en de levering van het geheele werk aan meester Jaeob Aokema werd opgedragen, wiens meesterteeken dan ook als zoo danig door de keurkamer op de beker gestempeld werd. Ciseleeren stamt af van ciseau" en de scherpere beiteltjes genaamd Ciselet". Het woord zelf' klinkt reeds scherp en heeft dus niets te maken met drijven, wat steeds aan een zachte bewerking doet denken, waarvan de fijnste lijntjes nog worden uitgeklopt, doch niet worden bijgestoken zooals het geval is bij ge goten voorwerpen. De Encyclopedie Des Sciences, des lettres et des arts" noemt ('isehire: Travail que l'on praetique sur les pièces de metal, sortant de la foute, pour leur donner un aehévement définitif. Een ciseleur is echter 1102; geen drijver, en daarom zou het veel beter zijn wanneer wij van ciseleerwerk spreken hier steeds onder te verstaan : bijgestoken giet werk. Hoewel over dit woorl verschillende uitleggingen bestaan, geven woorden op zich zelfj duidelijk hunne werking aan. In de praktijk zou liet vrij wat beter zijn, dat de verwarring tusschen drijven en ciseleeren op deze eenvoudige wijze onderscheiden werd. Dus drijreii: uitkloppen van platen metaal, ('ise/eereii : opsteken en opwerken van gegoten metaal. Drijven beschouwt G. van Kalcken als het moeilijkst der schoone kunsten. De geschiedenis lieeft dan ook de namen van maar enkele vermaarde kunstdrijvers overgeleverd. Groote weelde en kunst vaardigheid moet reeds bestaan hebben ten tijde van den tempelbou w onder Mozes. Flavius Josophus beschrijft, da.t de offerZilveren Monstrans der St. Josefskerk te Haar lem, door Ernst Jansz. Vianen, 1617. vaardigheid bij het bouwen des tempels van dien aard was, dat hij genoodzaakt was, met trompetgeschal af te kondigen dat men niets meer behoefde aan te brengen, omdat er niets meer van noode was. Kostbare metalen waren er in overvloed. Chiram uit Tyrus bewerkte die tot kunst. Even als in de oude tijden is in de nieuwere de drijfkunst hoog geacht. Ook zij heeft haar tijd van verval gehad, tot men in de laatste jaren er weder meerder aandacht aan schenkt. Tot dien opbloei zal krachtig medewerken het ijveren van G. van Kalcken en de Haarlemsche Kunstinrichting onder zijn leiding. Bene acciinszaak in drie bedrijven. n. Dat het fonctionarisme in ons land in het algemeen en aan het departement van finan ciën m liet bijzonder, u tort et a travers gesteund wordt is een bekend feit; dat dit fonctionnarisme in zei'r veie gevallen de burgerij miskent en m shandelt kan niet anders, hij wetten zooals tr alleenlijk in j Nederland gemaakt worden. Kn nu mageen l gedeelte van onze fonctionnarissen hooger staan, er loopen er toch al lijd zoodanige doorheen die op intelligentie, verdraag^aamhei l en netneid niet teu volle aanspraak mo gen maken. Wat in de inspectie Maastricht met mij is voorgevallen, kan dit bewijzen. De Inspectie Maastricht toch had gezegd dat ik smokkelde, bewezen was dat hare eerste aantijging eene grove lengen was die niet eens weerlegging beiioefde, de tweede aantijging berustte alleen op een opgeworpen verdachtmaking van een weetniet, iie be .veert dat hij de wetenschap en ervaring bezit, «lat bij het distiileeren van spiritu-t maar }4 pCt. verlies is en ik dus noodzakelijk ','<1A pCt. moest smokkelen, terwijl deze ivnurd'-ijr auto riteit ook nog weet dat l % pCt. aan de afnemers moeten worden afgegeven. Waar of niet waar, maar beua-zen moes' toch word-in dat de inspectie Maastricht goed gezien had ; dat veertig duizend gulden bewakingskosten niet weggeworpen waren en Modeiévoor levensgroot marmer relief medaillon van Jonkheer W. Ph. Teding van [Berkhout. Laatste werk van Gustaaf van Kalcken en Willein Thijssen, l'.KKi. dat bewijs wordt geleverd door eene fictieve bekeuring. De sectiechef Rous, die voor zulk werk niet in staat scheen te zijn werd verplaatst, en vervangen door Leo Vervoort, een op "t gebied van bekeuringen uiterst handig persoon. Reeds vóór dat deze als sectiechef in dienst was, kwam hij dagelijks stndeeren hoe hij het moest aanleggen; ik verwachtte dat dat heerschap mij liet werken eerstdaags onmoge lijk zou maken door het doen verzegelen of afbreken van het grootste gedeelte van mijne buizen, waarom ik mij verplicht achtte eenige dagen vóór de bekeuring met onzen afge vaardigde Mr. F. Janssen naar het Ministerie te gaan om mij hij den heer Damstée te beklagen, ja hem in het vooruitzicht stelde, dat eerstdaags bij mij eene bekeuring malgré' moi zou worden ingesteld, eene bekeuring, die nota bene toen reeds in al hare details aan tiet Departement hekend was. In de distilleerderij zag ik den se itiechef in drukke conferentie bij de buizen, die bij de comedie moesten dienen; ik zag hem met den Directeur der comedie, den Inspecteur Hartjes, in contemplatie ouder bij de water leiding; ik was gewaarschuwd en niettegen staande ,.un hornme pr^venn en vaut deux" waarheid blijft, beweert de administratie toch dat ik een uitslag van gedislilieerd zou gedaan hebben, op de manier zooals de administratie zich /.elf eene voorstelling gefantaseerd had, en zulks zonder dat diezelfde administratie een enkel persoon van mijn personeel aan wijzen kan die tot de fraude zou hebben bijgedragen. Ik word eeuvou lig vervolgd. omdat de distilleerderij en eenige buizen mij toebehoorden, buizen die niet eens bruiubaar waren omdat de verbindingsstukken ont braken waarvan niet eens melding gemaakt werd in het proces-verhaal, maar die er bij het getuigenverhoor, dat acht maanden later plaats vond, eenvoudig bij getuigd zijn alsof ze de administratie ooit in handen gehad had. Het is geen kunst om, waar men een op gaande buis heeft van die huis een hevel te fantaseereri ; men brengt een ,*oudig bo v'en een caoutchoucslang aan die men met dit of dat reservoir verbindt, dan heeft men eea hevel, en wanneer men een hevel heeft dan kan men hevelen, dan zou men spiritus van de eene naar de andere distilleerderij kunnen overhevelen; tegen die redeneering viel natuurlijk niets aan te merken; doch voor de executie waren toch noodig twee per sonen, eene boven om de verbinding aan te leggen en een ander om de spiritus op te vangen, er moest een caoutchoucslang zijn, die den spiritusbak met de buis verbond : er moest onder in den kelder eene caoutchoucbuis aangebracht worden om de spiritus in vaten te brengen ! De inhoud van het spiritusreservoir moest verminderd zijn, wilde men daaruit geheveld hebben. Kitts ran dit alles is zei fa in het I'rucex-rerbaal gerelateerd. De ambtenaar die de lont in het kruit stak had bewakingsdienst in de dijtilleerderij, en aangezien hem zeker gezegd was, dat de opvoering van het comediespel dien dag zou plaats hebben, had hij al vast twee kieine hloe Izuigersflesehjes medegebracht om proeven te nemen. De 2t> andere ambtenaren lagen op vaste punten in observatie om op hèj eerste teeken handelend op te treden. Toen nu op 25 Mei 1905 al het werkvolk