DE AMSTERDAMMER WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. No. 1845 Da wetsrol nit Spanje medegebracht en de band met letterteekenB geborduurd om te liaan om da rol. De Synagoge der PortugeeschIsraëlietische Gemeente te Amsterdam. (Slot). De Ptfitugeeach Israëlitische Synagoge ia de geschiedenis in steen van hen, die TUI de Portugeesche natie" zijn, en in Nederland, in Amsterdam, na het lijden van veel leeds en doorgebrachten druks er eane lachte berbergzaamheid" vonden. Eerst verdreven uit Spanje, hadden velen in Portugal een toevlucht gevonden, doch ook daar weldra niet veilig meer, tenzij ze zich lieten doopen en tot NieuwChristenen maken, richtten zij bun oogen naar Nederland, toen daar bij de Unie van Utrecht (1519) de vrijheid van geloof werd gewaarborgd. Enkelen besloten naar het land der nieuwe vrijheid te gaan. In 1590 kwamen daar de eerste Portugeezen met het vaste voornemen er te blijven. Het waren: Manuel Lopez Pereyra. zijne zuster Maria Nunez en hun oom M'quel Lopez. Op hen volgden in 1598: Mayor Rodriguez, moeder der beide eersten, met haar zoon Antonïo Lopez Pereyra ei hare dochter Justa Pereyra en eenige leden der familie Mendes Franco. Medaille rp d«n vrede van Campo Formio, 1797. Voorzijde: Het borst beeld van Baooaparte, als eeneraal van het Franse hèleger. CoUf.ction L' Maiitre. Pax in Nummis. Medaille»jetO'-s et monr,ties ayant rap port avx traite»de paix Daecription illustrée par J. Schnlman. Onder bovenstaanden titel wordt door de firma Schmlman te Amsterdam de catalogna uitgegeven van eene rijke verzameling pen ningen, geslagen ter gelegenheid van gesloten vredesverdragen, of op den vrede betrekking hebbende. Da in 1899 te VGravenhage ge bonden vredesconferentie bracht den Patjjschen verzamelaar La Maistre op het denk beeld, om eene zoo volledig mogelijke ver zameling penningen bijeen te brengen, betrekking hebbende op de in den loop der tijden gealotsn vredesverdragen, waaraan hij dia stukken toevoegde, die den vrede op de Medaille van 1681 op La SaintLtgne", met Leo-old I, Kei «er van Oostemqk; Jan III Sobieski, Koning van Pjlen en de Doge van Venetië. Een Emdensahe Rabbijn, Mozes Uri Levi, kwam de ballingen te gemoet in de uitoefening van hun godsdienst. Hem beschouwd men ala een der drie grond leggers van de Amsterdamsche Sefardische Gemeente, Safardisch (Iberisch) genoemd omdat zij bestond uit Portugeezen en Spanjaarden. Zijn voetspoor volgden: Jaeob (Israël) Balmonte, die het eerste tiental tot het gebed vereenigda en Don Samuel Palache, gezant van den keizer van Marokko bij de Staten, die er zijne woning voor open stelde. Die van de Portugeesche natie" kon den nu in stilte hun godsdienst waar nemen, eerst later zou hun de openbare eeredienst worden toegestaan. De eerste Synagoge, staande op de Houtgracht, werd in 1597 geopend eningewijd onder den naam .Huis Jacobs"; de tweede, genaamd: Woning des Vredes", verrees ia 1608 op de lange Houtgracht. Verschil tusschen leden dezer twee synagogen leidde er toe, dat er in 1618 een derde bijkwam, ingelijks op de Lange Houtgracht (Waterlooplein) bjj den Zwanenburgwal. Die van de Portujeesche natie" ge voelden zich met de jaren meer ei meer Medaille op den vrede van Campo Formio, 1797. Keerzijde: Bionaparte te paard, ve'gaield van: Voorzichtig heid, Moed en O 'erwinning. een of andere wij je verheerlijkten. Eenige jaren verzamelde hy met groot en ijver, en wist hij, dank zij zgne vele relaties, heel wat belangrijks bijeen te brengen. Later, toen het hem steeds moeilij ker viel om nieuwe, nog aan sy'ne verzame ling ontbreken de stokken te bemachtigen en daardoor de aanwinsten zeldzamer wer den, veifl in wde zjjn ijver en stond hu het door hem ver zamelde af aam den heer Schnlman, die de verzameling nog belangrijk wist nit te brei den, vinder goed bewaarde penningen door betere wist te vervangen en thans het resultaat van een ruim twaalf jarig ijverig verzamelen in den door hem samen gestelden catalogna het pnbliek aanbiedt. Niet minder dan ruim 1000 penningen worden uitvoerig beschreven, waarvan een 50-tal dar belangrijkste op 13 Mer goed geslaagde p'aten worden afgebeeld, terwijl nog een 150-tal in den tekst eene afbeelding vonden. Eenige der stokken willen wij wat nader beschouwen en wel voornamelijk die pen ningen, d e op onse geschiedenis betrekking hebban of wel die door fraaie bewerking of Medaille op den vrede van Catean Cambréaia, door den beroemden Italiaanachen medaillenr Pau'ns Poggini. 1550. Voorzijde met borstbeeld van Philips II. gelukkig in Amsterdam, beschermd door lands- en stadsbestuur en begunstigd door de stadhouders. Da bekwaamheid der Portugeezen als handelslieden en hun groot vermogen kwamen de stad en den staat ten goede en wakten den naijver van het buitenland op. Vooral toen er meer en meer welgestelde en hoogstaande Portugeezen in Amsterdam kwamen, zoo velen, dat de drie synagogen te klein wer den en men er ernstig over dacht een nieuwe, groote synagoge te bouwen, voor de leden der drie synagogen, tus schen welke in 1612 eenheid gekomen was, en de vereeniging der drie syna gogen in n gebouw en onder n bestuur tot stand kwam. Ia hetzelfde jaar was de synagoge Betb.-Israël" verbouwd. Het is in deze synagoge, dat in 1640 Ulriel a Costa getuohtigd en in het zelfde jaar de beroemde Menaseh Ben Israël in de ban werd gelegd. Deze droeve gebeurtenissen stonden echter de plannen voor n groote synagoge voor deleden der drie kleine synagogen niet in den weg. Isaac Aboab diende weldra uit naam van vele gemeenteleden aan den Parnassim daartoe een verzoekschrift in, dat vooral door invloed van Isaac de Pinto gunstig werd ontvangen en tengevolge had, dat er eene commissie voor dat doel be noemd, en na eene boeiende predicatie van Aboab, op 23 Nov. 1670 onmiddellijk door gemeenteleden een offer gebracht werd van 40 duizend gulden. Dit gaf den doorslag; het verdere geld zou komen, daar was men zeker van. Men ving aan de terreinen te koopen, waar nog kort geleden de St. Anthoniespport gestaan had, schreef een mededin ging voor een ontwerp en den bouw eenar synagoge uit, en droeg, na o verleg en iazage der ingekomen aanbiedingen den bouw op aan EliasBou man, leerling van Jacob van Campen. O o Donderdag 6 Ijaz 5431 (17 April 1671) werden onder graoten toeloop van belangstel lenden de vier hoeksteenen voor den tempelbouw gelegd door Mozes Curiel, alias Greronimo Nnnes da Costa, agent van den koning van Portugal bij da Staten; Josepb. Israël Nunea, alias Antonio Alvares, Inanuel de Pinto en David van Isaao de Pinto. Na kleine tegenspoeden ten gevolge van den oorlog met Frankrijk en het woeden van een orkaan was onder lei ding van Elias B3uman en onder toe zicht van het Stadsbestuur in 1675 de groote Synagoge voltooid. Vrijdag den 2den Augustus 1675 werd zij in het bflwezen van Bargemeesteren en Sche penen van Amsterdam en vele man nen van staat en naam plechtig inge wijd. Ten 5 uur ia den namiddag ving de plechtigheid aan met de rijk versierde Wetsrollen uit de vergaderkamer van het Bestuur in statie naar de Synagoge te brengen, waar al de kaarsen brandende waren, en koor en orkest den binnen komenden het welkom brachten. Vaor elke wetsrol ging eau persoon vooraf, dragende een brander da waskaars. Zoo dra de derde omgang was volbracht, sprak de voorlezer Joseph de Farro het Sjehechianoe1' uit en de voorlezer ImaUMIHIMMMlm Illllllllll lllnlIIIIIHHIIIlmilMIHIIMHIHIIIIMIIIIHIMH gelukkig ge ronden symbolische voordtelling uitmunten. Op heel wat verschillende wijzen werden de zegeningen van den vredn en de rampen van den oorlog afgebeeld. Op de voorzijde van een penning by den vreda van Manster door den Duitse hen gtempelanijder 8. Dadler, worstelt de oorlogegod Mars met den vrede, welke laatste, zooals wij op de keerzijde zien, de overwinning behaalt en den ter aarde liggenden Mara vertreedt. Op den officieel en penning door de stad Amsterdam bij dien zelfden vrede vervaa-d'gd vertreden Hercules en Pallag (Ie dapperheid en de wijsheid) verschillende oorlogawapenen, ter wijl een lang opschrift op de keerzijde den gesloten vrede vermeldt. Andere penningen bij den Manaterechen vrede (er worden er niet minder dan 130 beschreven) vertoonen o. a. de zeven provinciën in de gedaanten van 7 maagden, rond de vryheidsnoed dan sende, de vredeadnif met de olijftak naar de ark van Noach terugvliegende. Die vredeaduif komt op heel wat penningen voor, wij sien haar vliegen boven de stad O,i'a bij den vrede aldaar in 1670 gesloten tasechen Polen en Zweden. Op dan mooi on penning bij den vrede van Landen in 1674 gesloten vliegt zij boven eene kalme zee, met het omschrift: Van God komt de vrede en een gelukkige overwirning. De officieele penning in 1667 door de Staten van Holland en West Friesland geslagen bjj den vrede vanBreda gaf tot heel wat moeilijkheden aanleiding. De g tempelsnijder C. Adolfazoon beeldde er op de voorzijde op af de Nederlandscha maagd, bet beeld van den nijd vertredemde met het latynsche bij schrift: Van hier leely'k beeat. Op den achtergrond werd het verbran den der Engelsche schepen op de Taeems her dacht. In Engeland beweerde men, dat het beeld van den vertrapt wordenden nijd het portret van Koning Karel II voorstelde en was de nitgave van dien penning, waarvan de stempels later verbroken werden, in 1672 voor d*t land een der redenen, om ons den oorlog te verklaren. Mooi wordt het vredesdenkbeeld uitgedrukt op den tbaler, dia de aartsbisschop van Mainz in 1679 liet slaan bij den vrede van Nijmegen: daarop hondt eene nit de wolken komende hand een weegMedaille op den vrede van Catean Cambréais, door den beroemden Italiaanschen medaillenr Panlua Poggini. 1559 Keerzijde: De Vredesgodin voor den tempel van Janne. De gonden, door Vianen gedreven, BC h? al. De kan. nuel Abenator Mello het ge bel voor de overheid van land en stad, voor de eigen gemeente en voor alle overige bastaande Joodsche gemeenten. Diarna werd het Imloch" en het Mumar-IeDavid" aangeheven en de wetsrollen naar den Heohal" de mooie Mozeskast1' , hare bewaarplaats gebracht. Aboab besloot de indrukwekkende plech tigheid met eene predicatie, waarop de gewone Vrijdagavondgebeden volgden. Even als ten tijde der inwijding van den tempel va a Silomo duurde de vreugde brj deze tempelwijdiag acht dagen, op welke extre-ordinaire diensten werden gehouden. Da Portugeesche synagoge bewaart vele schatten, ala: 67 wetsrollen met kostbare goudstoffen op geborduurde zrjden dekmantels en omwindsels, zoemede zilveren of vergulde versiersels; kostbare zilveren echalen en kannen, een gouden schaal, drijfwerk van dan be roemden Vianen. Voorts is er een antiak zilveren reukkoDs voor den dienst bij den uitgang der Sabbath: twee antieke canapé's met Gobelins bekleed, dienende voor da Bruidegoms der wet. De gouden schaal ia bestemd voor den dienst van het Cokanim (afstammelingen van het priestergeslach') om in het daarin geschonken water de handen te wasachen voor deze priesters de zegen uitspreken. Het drijfwerk van den beroemden Adam van Vianen stelt voor: Het bezoek der koningin van Sjba aan koning Salomo. Voor deze kostbare schaal in 1694 door ImanuelLavy Mendes en zijneechtgenoote Constantia Levy Duarte aan de synagoge geschonken, werd zonals officieel be kend is kort vór 1875 door een lid der familie Rotschild afstand gevraagd voor esn honderd duizend guldan. Het aanbod werd niet aanvaard. Niet minder fraai is de gouden kan, waarop zeer uitvoerig gedreven ia: De Anreus van Claudiu'. Romeinscbe munt van 31?54 oa C ar. Voorsyde Keizer Ciandina. Keerzijde De Vrede. schaal vaat, terwijl in de eene schaal een zwaard, in de andere een olijftak ligt. De olijf i ak bljjkt het swaarst te zijn, want, zoo zegt het o m schrift: De vrede gaat boven de wapenen. E m gelnikig symbool voor een' vredepenniig vond deN-d«rlandache stempelsnijder J. Boakam in 16^7 voor «y'n penning, den vrede van Rjswgk herdenkei.de. dij beeldt er op af een in een landschap liggenden oorlogshelm waaruit het koren welig opschiet, het omschrift leert ons: Ceres ia da voed ster van den vrede. O p een paaning bij den vrede van Utrecht in 1713 zijn een tweetal smeden bezig de krygswapenen, die door het sluiten van den vreda oonnt zijn geworden, stuc te slaan en tot landbouw werktuigen te hervor men. Op een' anderen penning by die gebeur tenis sluit de vrede den tempel van Janna, waaraan de overwonnen Mars vastgeklonken ligt. Een dergelijke voorstelling komt even eens voor op een' penning bij den vrede van Rijswijk, waar de vertegenwoordigers der verschillende mogendheden den oorlogstempel sluiten nu 't vrede ia. Aardig is de voorzijde van den Nijmeegschen vredepenning van Dishoecke waar de vertegenwoordigers der mogendheden van elkander afscheid nemen en naar hunne landen terug gaan nu hun taak afgeloopen ia. Een mooi gezicht op de stad en de Waal vormt den achtergrond. Zeer fraai is de symboliek op een forschen door W. Muller gedreven penning bij den vrede van Westminsier. Daar worden twee staande vrouwen, de wapenen van Nederland en Engeland dragee de, door den vrede vereenigd, terwijl het omechrift Inidt: H er bint de heiige vree dan Brit en Batavier, De werelt eer' 't verbont en vreet' er krjjgabanler. Op de keerzijde zeilt zooals we leeren nit het omschrift, '« Vreedeechip op 'tsilver la de zee, omdat de broederkrüg verandert is In vree". De penningen, in de tweede helft der 18de eeuw geslagen missen meestal het forache en kloeke, dat de oudere stukken kenmerkt. Op enkele uitzonderingen na volgen de latere stempelsnijders hunne bekwamere voorgan gers na en weten slechts zelden daor origlneale vinding of fraai werk alt te munten. De symbolische voorstellügen worden vaak druk an duister, soodat eene bij den penning gevoegde gedrukte verklaring dikwijls noodig is, om de bedoeling van den vervaardiger aan te geven. Ondar enkele penningen op den vrede van Dreaden in 1745, van Aken in 1747 en van St. Habertebnrg in 1769 zijn aardige stukkan. Eeae cnrianse eerie vormen ontmoeting var din aartsvader Jacob met zij a geliefden Jozeph". Daze kan is niet die, walke oorspronkelijk bij de schaal behoorde. Deze werd gestolen. De thans en later gebruikte, naar welke de afbeel ding is genomen, werd to?n voor rekening der P. I. gemeente aangekocht. Er is nog een andere kostbare kan ea ccha*]. Deze kan heeft den v. r ji van een schelp, gedragen door eene Nertïda ; het deksel is bezet met een schildpad en het hand vat stelt een kronkelende slang voor. Onderaan het wapen der gemeente. Tot de schatten der Synagoge behooren ook goudleeren behangsels, ragfijne kantwerken aan biddoeken, kunstig bewerkte zilveren voorwerpen, een zeer kunstig bewerkte zilveren reukdoos met afbeel ding der vijf zinnen, zeldzame Perzische tapijten, enz. Het Perzische tapijt waarop de voor lezer de wetsrol ligt, waarop hij bij het lezen da woorden met een kunstig en rijk bewerkten leerwjjzer aanwijst, is gansoh eenig. Hoewel eeuwen oud, zijn de schoone kleuren nog friaoh, en is de bewerking zonder weerga. Koningen hebben er schatten voor geboden, en een Rotschild wild»voor het bezit zoo vele gouden tientjes er voor geven, als op het kleed kunnen liggen. Maar ook deze aanbiedingen werden geweigerd. Al de kostbaarheden, geschenken van gemeenteleden, beschouwt het kerkbe stuur als onvervreemdbaar goed. Een unicum is een wetsrol van wel zeven eeuwen oud, door de Joden, bij hun komst hier te Amsterdam, uit Spanje medegebracht, waar zij bij de godsdienst oefening gebruikt is. J. H. RÖSSING. de penningen geslagen tijdens de oorlogen van Frederik den Groote, waaronder verache'dene tinnen en looden zoogenaamde volkepenningen" gevonden worden. Vele dezer stukken zy'n weggeraakt en niet dan met groote moeite ta vinden, vandaar, dat de meeste zeldzaam zijn ea vaak duurder betaald worden dan de officieele stukken" in edel metaal. O a der de penningen van Napoleon zijn nog vele belangrijke stukken. Op dun vredepenning van Campo Formio in 1797 staat op da voorajjd»het borstbeeld van Bonaparte Gécéal en chef da l'armée f rai (; iue en Italië", terwijl brj op de keer zijde te paard zie een vredepalm vasthoudende begeleid door de Voorzichtigheid en de Dap perheid. Boven zyn hocfd hovdt een vliegendeengel een' olijftak, terwijl zij in de linkerhand een Apollo hondt. Ook de ie periode is rijk aan aardige volkspenningen. De vrede van Parijs in 1814 telt SO peniingen, vele er van vertoonen het borstbeeld van den Prins van Vales, den Gertog van Wellington of den Czar van Risland. Uit de latare tijden zijn voor once geschiedenis nog van belang de penning op het vredesverdrag met Belg'ë in 1839 met borstbeeld van Koning L»opo d I, terwijl op d* togen «ij de t wee vrouwe) fi iUreB (Vaderland en België), elkaar de band reiken, eea drietal pene i o gen bi) de eerste Haagsche VredescoDfe-entie, waarrij een plaquette door de firma Begeer uitgegeven met het borstbeeld van Koningin Wilhelmina en een D attach penning met borstbeeld van Czar Nicolaas II en de wapens der mogendheden vertegenwo^rdigd op de Conferentie. B j de tweede Vredeeconferentie van 1907 gaf de Fransche medaillenr T. 8'Arroai een 44 tal plaquettes uit met de borstbeelden van de hoofden der verschillende staten op de co t, f er en t ie vertegenwoordigd. Groote kunstwaarde bebben deze stukken met hunne banale tegenzijden niet. Aan de .vrtdepenningen sluiten zich aan een 50 tal portretmedaillea van personen, die zich ten opzichte van den vrede verdien stelijk gemaakt hebben. Carnegie, Hngo de Groo' (als schrijver van de jure belli ac paee), v. Hogendorp, Mazarin, dan schilder Rnbena (als bemiddelaar van den vrede te Londen tnaschrn Spatje en Engeland), en Taiers zyn hieronder de voornaamste. Hierop volgt een aantal muiten met op schriften, die tot vrede aansporen of waarop de Vrede voorkomt. In verschillende hou dingen wordt het beeld van den vraia ge vonden op antieke Romeinache munten, waarvan de catalogus aardige voorbeelden geeft. Onder de Nederiandacbe munten wijzen wij op die van Batenburg, Groningen, Nijmegen, Overijsel en Zvoile, waarop in bet lattyn de wansch naar vrede geuit wordt. De fraaie dnkatons van West-Friesland van 1673 en 1878 hebben tot kanischrift: Haere geeft ons vrede in onze dagen. Uit den rijken hier aangeboden voorraad