No. 1848 24 Nov, '12. DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND. (KlRK-KlLISSE). Je moet je niet verbeelden," cel mgn neef tot me, dat JU de eenige bent, die Tarkech kent. Traag mij bijvoorbeeld een», hoe Klrk.KiliMe in 't Hollandse h heet." Ik vroeg het hèga. VJiitig-kerken," antwoordde hJJ trotsch. Het was niet heelemaal juist, maar ik vroeg desondanks: Hé, waar heb je dat vandaan?" Uit de krant van vandaag t" Staat het daarin niet een beetje ander t?" vroeg ik wantrouwend. Hy haalde de courant uit zijn zak en daar stond in een «igen telegram", dat KirkKiliaee in het Hollanisch vyftig-kerken" is. Het waa geen kleinigheid, mijn neef, aan da hand van een viertal Turkse ae woordenboe ken, te overtuigen, dat de oorlogscorreapondentzich vergist had. (=Kilisae) is zeker in het Hollandsen kerken. Maar het -woord 'j* (= Kirk) ia niet vijftig, maar veertig. = Kirk-Kilisse, ia .daarom in het Hollandach niet vijftigkei ken," maar, ieta meer bescheiden, veertigkerken." Maar," hield mijn neef ten slotte vol, Tergiat heeft de oorlogecorrespondent zich toe'i niet. Die zal leker eerst veertig" ge schreven hebben. Maar daarna moest hy zyn bericht aan den militairen censor onder werpen. En die voegt natuurlek aan alle getallen neg een beetje toe I" (Lust. BlaUer). LaWicït op d? Prittel-Hyllen, *) {Opgedragen aan alle lijders van Prikkelkcturisme.) Nu zing ik den lof van de Prikkel-Idyllen, Hoewel ik gewoonlijk meer houd van bedillen, En ieler z\jn meng heeft, en smaken ver schillen, Nu zing ik den lof van de Prikkel-Idyllen, En hun, die hun tijd en hun duiten verspillen Aan Holmessen, Carters en Buffalo-Billen, Die rillend genieten, genietende rillen, Niet ophouden kannen, al zouden ze willen, Er stapels van koopen, te zwaar om te tillen, Hun roep ik het toe: leest de Prikkel-Idyllen. O, zijt gij aoma een van die stiekeme stillen, Die leest in 't geniep van het levendig villen, *) Prikkel-Idyllen, door Oornelis Veth. Uitg. v. Dishoek, Bussum. EUNSCriAPPEUJKE LXX. Een inclitballoi lan staaliraadff eeM In deze rubriek heb ik reeda eenige malen den naam van Fantman genoemd, o.«. ala de technikn», die de hoofdrol speelde by Wellman'a poging den Atlantiechen Oceaan over te steken met een bestuurbare luchtballon. De tocht mislukte, maar Vaniman heeft het niet by een eerste proef gelaten en hy is dadelijk aan het oonstrueeren van nieu we bestuurbare ballons gegaan. Daar hy de eerste en eenige was, die als landgenoot van de Wrights zich aan bestuurbare ballons wijdde, is het niet meer dan billijk, dat ik nogmaals zyn werk bespreek, vooral daar het de laatste maal «al zijn, dat een plan van hem ons bezig kan houien. Immers by de proefnemingen met zyn nieuw systeem luchtschip is hy, met vier anderen, ala slachtoffer gevallen van zijn onvoorzichtigheid, die wy, vroeger tenminste, ?echt Amerikaanach vonden. Zooals steeds, was ook na het grondidee van zijn plannen juist en misschien zelfs wel goed uitvoerbaar, al ging dit met groote technische moeilijkheden gepaard, maar de verdere uitvoering was slordig en Vaniman heeft deze font duur geboet. Een ballon gaat omhoog doordat de opwaartsche druk, die de omringende lucht erop uitoefent, grooter ia dan het gewicht van ballon, valling, mand, enz. Deze opwaarteche druk hangt af van de hoeveelheid verplaatste lucht, en wordt grooter ala deze hoeveelheid grooter wordt. Stijgt een ballon, gevuld met een gaa lichter dan lucht, op, dan kan in theorie de ballon altijd zwevend bly' ven als het ballonhnlsel niet lekte en daar door gaa liet ontsnapper. Door dit gaaverlies wo/dt de ballon kleiner, de opwaartEche druk dna ook, en eindelyk zal deze opwaartsche druk niet meer het ballos ge wicht dragen en de ballon zakt. Maakt men het ?gaeveriieadoorlekken 200 klein mogelijk, dan komt er toch gauw een grens aan het verblyf in de lucht. Zoodra n.l. de ballon in hoo gere luchtlagen komt en de barometerdruk daalt, zet het ballongas uit en doet de ballon zwellen. Ook als de temperatuur stijgt, b.v. door zonbestraling, zet het gas uit. Beide oor zaken van de ballonvergrooting kunnen natuurlijk ook samen werken. Een gevolg van de vergrooting door gas-nitiettlng is ***>. MANNEQUIN UIT DE LIFT TKEDEND. De liften voerden telkens nieuw gecoaU meerde mannequins aan, die in de hooger gelegen paskamers waren gekleed. Teekeninyen van Pieter van der Hem. h-M-. ft** , '?W A . *ïw m y --? ;»">*> * /?*?* *£'**-' «?** *? / ?Vfttwi!* i'lX-^ts/^r»'^ <> /&£. WANDELGALBBIJ IN HET NIEUWE GEBOUW VAN "Hnucu, MET MANNEQUINS DIB HAAE COSTUMBS VEBTOONEN. Met groote praal en veel bloemen en in tegenwoordigheid van de stedelijke autoriteiten is het nieuwe modemagazyn van de firma flirsch en Co. op het Lsideche Piein te Amsterdam ingewyd den Uien, lölen, luien en 17den November j.l. ilinniiiiliniiiiiliiiiniiiinniiiiiniiiiiiiniiiiininiiiliiinniillnniiiiiiiiilH Van moorden, van kreten, van snikken, van gillen, Van 't rammelend rif, van het graf, van het kille, Van oogen die puilen, van wonden die luren, Leest, leest, en geneest door de PrikkelIdyllen. Zoo zeker als hoest door laurier, of eamillen, En alles geneest door de Holloway-pillen, Zóvindt gjj uw heil bij de Prikkel-Idyllen! CnARIVAKH'S. llUMIIIJIIIIIIIIJIIIlllllllllllnUlllmlIllllinlUIIIIIIHMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII dat de stygkracht weer toeneemt en de ballon hooger komt, maar daar de barometerdruk daar nog lager ia, zet het ballongaa nog meer uit; we hebben hier dna een vicieuze cirkel, waarvan het resultaat ia dat de ballonwand eindelyk niet verder kan uitzetten en tengevolge van de steeds toenemende gasdrnk barat. Natuurlijk laat men het gewoonlijk niet zoo ver komen en reeds by de earate neigingen van de bal lon om hooger te gaan dan men wil, wordt de veiligheidsklep geopend zoodat er gaa ontsnapt. Maar ala het daarna koeler wordt en het gas krimpt weer in, dan wordt het ballonvolnme kleiner dan het waa by het allereerste begin en de atjjgkracht is aan zienlijk verminderd. Men kan dan zwevende blijven door het ballongewicht te vermin deren n.l. door ballast uit te gooien. Maar by een volgende verwarming gaat hetzelfde spelletje zijn gang en zoo verliest men beur telings gas om barsten te voorkomen, en daarna verliest men ballast 031 dalen te voorkomen. Het eind komt met mathema tische zekerheid ale de ballast op is en het gaaverliea te groot geworden is om nog te blijven zweven. Om een ballon te krijgen die maandenlang in de lucht kan blijven, moet men dus niet alleen het lekken 103veel mogelijk verminderen maar ook er iets op verzinnen waardoor het oanoodig is tel kens gas te laten ontsnappen als de gasdrnk te groot wordt voor het ballonhulsel; anders zal na een paar maal wisselen van dagtem peratuur voor nachttemperatnur en omge keerd, de ballon zijn slagkracht en zweefvermogen verloren hebben en moeten dalen. Vamman bad nu een aardig plan bedacht; terwijl het tegenwoordige ballonhulsel ge hoorzaam elke drnkveranderiag van het gas opvolgt en das het ba'lonvolnme grooter of kleiner wordt met alle gevolgen daarvan, wilde Vaniman een hulsel maken dat z sterk was dat het een vry groote druktoename van de gasvnllicg kan verdragen zonder nic te zetten of te barstee. Een dergelijk Ctamari. tnt9($r«*fe &ttt Ean atylvoile muziekweek." (If. Ct.) Te Neurenberg ia zooals bekend een denkmaal voor den dichter gezet." (De Bibliothecaris.) De toonkuast heeft zich langzamer hand veralgemeend." (N. Ct.) Dit bleek te abatract voor den doorsnee-toesohouwer te zyn." (f7. D) Uit de muziek van Beethoven klinkt atevig hulsel, zouder gebruik te maken van een metalen geraimte zooals bij de Zeppelinballons, waarby alleen maar de hoofdvorm behouden wordt zonder dat een druk-vergrooting geheel schadeloos verloopt, meende Vaniman gevonden te hebben door het ballonhulael te versterken door staaldraad. Hy wilde de dunste staaldraad nemen die te verkrijgen was en deze weven in het weef iel zelf dat het hulsel vormt. Het staal draad werd zóin het huleel geweven dat de draden in de lengte en in de breedte om de ballon liepen. De lengtedraden lagen 1.5 m.M. van elkaar en de breedtedraden drie kwart millimeter. Dit fijne netwerk van staaldraad zon de ballon niet alleen bevei ligen tegen het gevaar van electrieche ont ladingen in den dampkring, maar het hoofd doel was dat de stevigheid geweldig toenam. Terwyl een normaal ballonhnlsel een over druk van 12.5 K. G. per vierkanten meter kan verdragen eer het barst, zon het ballon hnlsel, versterkt met staaldraad, een over druk van 1300 K.G. per vierkanten meter kunnen verdragen. Stel nn, zegt Vaniman, dat de temperatuur stijgt door zonbeatraling, dan zal de gasdruk wel toenemen maar het hulsel geeft niet mee en het ballonvolnme blijft hetzelfde zoodat zonder eenig ont snappen van gas de ballon op dezelfde hoogte blijft zweven waar zij waa. Hy berekende, dat indien de temperatuur van het gaa zelf* vyftig graden Fabrenheit steeg, het hulsel den grooteren gasdrnk nog zou kunnen weer staan, zonder dat het gebruik van de veilig heidsklep noodig werd. Eenmaal een onveranderlijke volume ver kregen hebbende, was het gemakkelijk zonder gas- of ballast verlies te ry'zen en te dalen. In de ballon zaten n.l. de reeds van andere ballons bekende kleinere ballons of ballonets, die met lucht gevuld zyn en die voller of leeger gepompt kannen worden naar wensch. Pompte men lucht in deze ballonets, dan werd het ballongewicht zwaarder en daar het volume niet veranderde, zakte de ballon; Fig. 1. VANIMAN'B LUCHTSCHIP MET STAALDRAADHULSEL. Het ballonhuhel beitaat uit ten weefiel waarin fijn staaldraad geweven ii, in de lengieenin de breedte loopend. liet hulsel kun hierdoor grooter gasdruk weerstaan zonder uit te zetten e f te barsten. Pompt men lucht in de ballonets (waarvan er een zichtbaar is, waar de ballonwtmd verwijderd if) dan daalt de ballon: Laat men lucht uit de bmllonet ontsnappen dan rijst de ballon. Oasverlies is hierdoor voorkomen en de ballon kan maandenlang zwevend, blijven. een drang naar nog sterker veralge meening." (N. Ct.) Dit droeg tot het effect der voor dracht wezeniyk bij." (H. D.) Het in Neerlandia geopperde denkbeeld om H. M. de Koningin eerbiedig te verzoe ken in de grammophoon te spreken, vindt algemeene instemming. Men vergete echter niet van hoeveel phonetisch belang houding van hoofd en lippen ia. Wij zonden ook gaarne de kinematoscoop in werking gesteld liet men lucht uit de ballonets ontsnappen, dan werd de ballon lichter, ook al weer by gelijkblijvende volume en de ballon steeg. Om verlies van gasvnlling door lekken te voorkomen, werd het hulsel van binnen, by de grootste druk die het weerstaan kon, bekleed met een alle-poriën-slnitende laag. Da eenige bezwaren tegen Vaniman's plan waren technische moeilijkheden by het fabriceeren van het staaldraad-weefsel, en ook de geweldige gewichtstoename door al dit ataaldraad. By het ontworpen luchtachip zou deze gewichtstoename l is f at twee en een halve ton bedragen (2500 kg.) waardoor het draagvermogen van het luchtachip vermin derde van 7.5 tot 5 ton. Maar dit was een goedkoope prye voor het; verkrijgen van een Inchtschip dat onafhankelijk was van tempe ra tnnri n vloeden en dat daardoor maanden lang in de lueht zwevend kan gehouden worden op verschillende gewenschte hoogten, waardoor bruikbare luchtstroomen opgezocht konden worden. Op deze wijze meende Vaniman het vraagstuk der transatlantische ballonvaart opgeloat te hebben. In de eerste figuur ia het ontworpen luchtachip afgebeeld. Bezig zijnde met deze ontwerpen maakte Vaniman proef tochten met de Akron, een luchtschip dat denzelfden vorm had ala 't hier afge beelde en dat wel nog niet voorzien was van het staaldraadhnlsel, maar waarvan het hulsel toch al op bijzonder stevige wijze was ge construeerd, zonder dat men echter de ge bruikte methode kent daar Vaniman zeer geheimzinnig was by de fabricage er van. Wel gaf hy aan dat dit hulsel reeda drie maal steviger was dan normaal ballonhulsel, zoodat een druk van 37.5 Kir. per M . weer staan kon worden. Met deze ballon steeg Vaniman reeds eenmaal op, en daar hy by die gelegenheid het Inchtschip tot dalen kon brengen alleen door het inpompen van lucht in de balloneta kwam hy juist op het idee van een staaldraad-hulsel. 2 Juli 1.1. steeg de Akron weer op 's morgens om half zeven. Eerst hing een nevel over de zee, waardoor de zonnehitte getemperd werd, maar hooger stijgend, kregen de zonnestralen de overhand over den nevel, het gaa zette snel uit en op een gegeven oogenblik, nadat men de ballon zeer snel had zien rijzen, barstte de ballon, en allen vielen van een groote hoogte in zee. Vaniman en vier anderen lieten hierby het leven. Kjrst werd gedacht aan een ontploffing doordat uitgelekt waterstofgas in aanraking kwam met de gloeiendheete afgewerkte motorgassen, maar de oorzaak ligt vermoedelijk ergens a r. der s, door het weer opgevischt hulsel geen brandsporen vertoont. De fout ligt eerder by het volgende: terwijl de groote Europeesche bestuurbare ballon van het nietstarre systeem, zooals ds Parseval e. d. zich gradueel ontwikkeld hebben uit kleinere vormen, heeft Vaniman dadelijk een schip gebouwd van den grootsten omvang, die Europa kent, terwijl by den vorm van het hulsel geen rekening gehouden is met de erva ringen betre J lande reeds bestaanden systemen. Stabilisatie-vlakken ontbraken geheel, de sturen waren te klein en de motoren te zwak, hoewel dit laatste niet zoo'n erg groot bezwaar waa daar Vaniman zyn luchtschepen bouwde voor een dryf "-tocht over den oceaan,waarbij de motoren niet heel veel vaart behoefden te geven. Vermoedelijk heeft Vaniman, toen hy be merkte dat de heete Jnli-zon den gasdink vergrootte, waardoor da lacht uit de balloneta gedreven werd, beproefd, in plaats van gaa sien, voor het lippenbeweeg. Ala spreekoefening bevelen wij aan eenige Troonreien. Men had dan tevens H. M.'s wisselende inzichten bij Chria'elijke en Paganistische ministeries in ëne p'aat saamgevat. De platen zouden in den handel kunnen ge bracht worden onder den naam: "His QDEEN'S VOICE". Het juiste uoord op de juiste plaats. Laten wij hopen, dat de minister zal Fig. 2. HET UITEENGIBARSTEN OMHULSEL VAN DE AKRON VALT OMLAAG. Vaniman en de verdere bemanning kwamen hierbij om. te laten ontsnappen, het gaa binnen te honden, in de meenin? dat het hulsel dezen druk door staan kon. Men mag betwijfelen of Vaniman de manometera, die den druk van ballcmgaa en ballonet-lncht aangeven, wel voldoende in 't oog gehouden heef c; deze toestellen raken lich*; onklaar, en de druk stijgt dan zonder dat de mancmeter waarschuwt. Ook kan 't zgn dat Vaniman met zorgeloosheid de manometers geheel negeerde en zich verliet op de veiligheidskleppen. Daar het water«tofgas geleverd waa de o r een primitieve inrichting, kan het gas sporen zuur bevat hebben, die allergchadeiykst zyn voor ballonhnlsels en die den weerstand hiervan zeer verzwakken. Zoo zyn er verschillende mogelijk heden, maar het staat haast wel vast dat, hoe fraai het oorspronkelijke plan ook waa, Vaniman het slachtoffer geworden is van het niet gebruik maken van vroeger gewonnen ervaringsfeiten. Het zal te bezien staan of het gebruik van een met staaldraad ver sterkt ballonhnlsel in handen van anderen het succes oplevert dat Vaniman ervan ver wacht had. In de tweede figuur is een opname weer gegeven van het omlaagvallen van het ge barsten hulsel der Akron. P. VAN OLST.