DE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND 31 Maart '17. No. 2075 DE AMSTELSTROOM" GETORPEDEERD Teekenlng voor ,4e Amsterdammer" van Jordaan s* V \{ 3 r.» f «f llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllliillliliiiilliiiiillilllltiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiir iiimlMillliiiiillllHiiiiiiiiiiiiimiiimiliMiiiii FERNAND LABORI door mr. H. Louis ISRAELS .fc' ' (Naar de teekening van Paul Renouard) Het recht wijkt voor het wapengeweld. En op het oogenblik waarop dit omgekeerde van het oude voorschrift der wereldorde de algemeene regel is geworden in Noord en Zuid, Oost en West, komt het bericht tot ons dat, na een langdurig ziekbed op slechts 57-jarigen leeftijd, de meest vermaarde advocaat van het huidig geslacht, de ouddeken der Parljsche Balie, Maftre Fernand Laborl, is overleden. Een strijdbaar man bij uitnemendheid, maar een strijder voor het recht en in de rechts zaal; door lichaamsgesteldheid en leeftijd niet meer bij machte eene eerste plaats te vervullen tusschen de strijders met de wapens en dus voor helaas nog onafzienbaren tijd een nuttelooze kracht. Dit mag ons niet verhinderen een oogen blik stil te staan bij deze versche groeve en ons te herinneren aan de tijden, toen nog het woord, het gesproken woord, het woord omdat het was het woord van het recht en van dt waarheid, zonder bloedvergieten, bij machte was de geesten op te wekken, de harten van alle beschaafde volken sneller lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllMllllllllllllllllllllllimilllllMIHIIII De Groei eener Inheemsche Industrie DOOR N. J. KATTENBURG President-Directeur der Hollandia-Fabrieken Die jas zit ge schilderd," hoort men vaak zeggen. Dat mag ook wel, want vele nijvere arbeiders werkten daaraan met zorg. Nemen wij bijv. de in onze fabrie ken vervaardigde gummi-regenjas. De jassenstof bestaat uit een laag goed en daar tegen geplakt een laaggummi.Tegen De schrijver van dit artikel deze l«*g gummi wordt veelal een voeringlaag bevestigd of ook wel wordt deze gummi met een ruit- of streeppatroon be drukt, wat den indruk geeft, Jals ware de jas gevoerd. Komt het materiaal voor de gummi-jas in onze fabriek, dan wordt allereerst beproefd of de stof waterdicht is. Onder grooten druk wordt getracht een hoeveelheid water door de stof te persen. Is zij waterdicht bevonden, dan teekenen de coupeurs de modellen op de stof. Verschillende lagen goed worden opeengelegd (het afgeteekende model boven op) en onder de electrlsche snijmachine gezet. Deze doet dan haar werk en de machinestiksters staan reeds gereod de voor- en te doen kloppen, den loop der wereld gebeurtenissen te bepalen en het onrecht te doen terugdeinzen eenig en alleen omdat het onrecht is en omdat recht en waarheid de heerschers behooren te zijn in de menschelijke samenleving. Het bericht van Labori's dood riep in mijn geheugen de herinnering wakker aan den grooten strijd, ook in Frankrijk, nu juist 19 jaar geleden gevoerd, aan dien strijd waar van ik onmiddellijk getuige was en Fernand Labori een der hoofdaanvoerders, zooal niet de voornaamste leider is geweest. De ver zoeking is groot, de vergelijking door te voeren van dien strijd toen tegen een zich machtig gevoelend fransch militarisme ge voerd met dien van heden, welke ten doel heeft de toekomst te bevrijden van het Pruisisch militarisme. Het verband tusschen de Dreyfuszaak en den loop van den wereldoorloog is veel nauwer dan oppervlakkig vermoed wordt, en ware het niet dat de bewijsvoering veel te veel ruimte zou vergen, dan zoude ik de gronden uiteenzet ten waarom m.i. een van de groote krach ten, een van de beslis sende factoren der eindoverwinning van de Geallieerden in l'Affaire" en haar verloop gelegen is. De slag aan de Marne en de verdediging variVerdun zijn voor bereid in het proces Zola van Febr. 1898 en het proces te Ren nes van Aug. 1899. De zedelijke zuive ring die van deze processen is uitge gaan, heef t het Frank rijk van heden de kracht en den samen hang verleend, als kampioen voor vrij heid en recht in den wereldstrijd te over winnen. Labori's onvergete lijke verdienste is in die beide processen zich aan het hoofd der verdediging te hebben, gesteld en haar te hebben ge voerd als de verdediging van het groote denkbeeld van rechtvaardigheid en waarheid, van een symbool en van een beginsel, en niet als die van een enkel individu. ' Met zijn rijken en vruchtbaren arbeid heeft Labori zich bewogen op velerlei gebied. Hfl was een vlijtig beoefenaar der schoone kunsten, bepaaldelijk letterkunde en muziek, en La grande Revue" waarvan hij de leiding had, was in hoofdzaak gewijd aan den dienst van het schoone. Als rechtsgeleerde gaf hij, niet alleen de Gazette du Palals" uit, doch o»k een Répertoire Encyclopédique du Droit francais", twee uitgaven die wijzen op de veelzijdigheid zijner rechtsgeleerde kennis en het synthetisch karakter zijner rechts wetenschap. Als politicus is hij meermalen opgetreden en heeft ook gedurende ne legislatuurperiode een Kamerzetel in het Palais Bourbon ingenomen. Dit alles echter was bij hem slechts bijwerk. Noch als politicus, noch als rechtsgeleerde, noch als letterkundige, noch als musicus heeft hij werk van blijvende of zelfs maar van tijdelijke groote waarde verricht, maar toch behoorde dit alles bij zijne persoonjijkheld en waren al deze elementen noodzakelijk om hem te doen zijn de groote advocaat, een van die weinige pleitbezorgers wier herinnering en waar deering niet beperkt blijven .tot den kring hunner onmiddellijke clientèle.' Labori was bij uitnemendheid een kam pioen der gedachte. Zijne groote forsche figuur, zijne krachtige elk rumoer overheerschende stem, zijn breed, gezag af dwingend gebaar maakten hem. van nature tot een redenaar, wiens woord moest doordringen tot de enkelen en tot de menigte, hoe zij hunne ooren ook mochten dicht stoppen, hoe zij ook mochten trachten zijn geluid te overstelpen. Daardoor was hij de verllchamelijking van den voor onze maatschappij onmisbaren stel regel: de openbare zaak moet in het open baar behandeld worden. In een nauw krin getje, binnen enge muren, was hij niet op zijne plaats, maar hij bezat de kracht en de wil dien kring te vergrooten, die muren neer te slaan en allen, vriend of vijand, te nopen van den strijd getuige te zijn. Ik heb d'it zeer opvallend kunnen waarnemen in de eerste periode van de Dreyfuszaak. Nadat door de mededeelingen van Scheurer Kestner enz. in het najaar van 1897 de juist heid der in 1894 over Dreyfus uitgesproken veroordeeling weder ernstig werd betwijfeld, kwam te' Parijs, in het kleine zaaltje van den krijgsraad, het proces voor van Esterhazy door dezen na bekomen wenken op het touw gezet om vrijspraak te verkrijgen van de betichting de schrijver van het bordereau te zijn geweest. Dat proces werd hoofdzakelijk met gesloten deuren gevoerd en was van te voren in elkaar gezet, zoo'n echt klein gniepig kunstmiddeltje van eene machtige kliek. Daar trad Labori óp namens mevrouw Lucie Dreyfus ter behartiging van de be langen van den gevangene op het Duivelseiland. Zes weken later werd het proces Zola begonnen voor de jury in de groote zaal van het Hof van Asslses, tot berstens toe gevuld met eene wakkere belangstellende menigte, en ook hier trad Labori op, nu (Naar de teekening van Paul Renouard). achterstukken en mouwstukken in ontvangst te nemen om ze aaneen te gaan stikken. Komen de jassen, of beter: de jassen in aanbouw, uit de handen der stiksters dan moeten de naden waterdicht worden gemaakt en begint het eigenlijke plakken. Reepen stof van dezelfde als waarvan de jas is vervaardigd worden op de naden geplakt. Het plakmiddel bestaat uit rubber, opgelost in benzine, de z.g. solution". De beplakking geschiedt op ongeveer gelijke wijze als het plakken van rijwiel binnen-banden. De geplakte afsluiting wordt door een houten rol y&stgerold, de overbodige solu tion, die bij het vastrollen van onder de afsluiting is weggeperst, en op de stof als vlek doet, wordt door een rol, voorzien van een gummiband, weggehaald. Dit geschiedt doorsnel-rollend den gummirandoverde solutionvlekken te bewegen. De kleefstof hecht zich dan aan de gummi. Als de zakken en mouwen zijn in- en de kraag aangezet, wordt de jas van knoopen, knoopsgaten en een hanglusje of strop" voor zien; vervolgens keurig afgewerkt en geperst. Teneinde de gummilucht te doen ver dwijnen worden de kleedingstukken, alvorens zij aan de winkels en magazijnen worden afgeleverd, eênige uren in de stookkamer" gehangen. In deze stookkamer heerscht in den regel een temperatuur van minstens 100 gr. Dat een jas door vele handen gaat, zal u duidelijk zijn als ik zeg, dat n man of vrouw, alleen bijv. kragen, een ander weer alleen mouwen maakt en een derde niet anders doet dan plakken of stikken. Wij hebben dus geen werklieden die jassen maken, maar wel mouwenmakers, zakkenmakers, Gravenmakers, stiksters, plakkers, plaksters en persers. Zooveel mogelijk geschiedt alles met be hulp van door electrische kracht gedreven machines n meisje kan bijv. met,;behulp van een electrische knoopsgaten-machine 200 a 250 knoopsgaten per uur maken doch veel handwerk komt er aan te pas. Nog niet lang is deze industrie ook een Nederlandsche. Omtrent oorsprong en ont wikkeling, in het kort het volgende. j Op initiatief van wijlen den heer J. L. Kattenburg, in leven directeur der maat| schappij L. A. en F. L. Kattenburg <S Co., vertrok ik in 1908 naar Engeland, om de j fabricatie van gummi- en regenjassen te bestudeeren. ' Deze kleeding, toen reeds een veel ge vraagde regenbeschutting, werd alleen in het buitenland, en voornamelijk in Engeland, vervaardigd. Ofschoon kwaliteit en afwerking dezer buitenlandsche fabricaten niet slecht waren, liet de pasvorm voor het Hollandsche publiek in het algemeen zeer veel te wenschen over. Na een kort verblijf in Engeland keerde ik in Nederland terug met enkele coupons regenjassengoed en een bus solution meer dorst ik voor eene proefneming niet te koopen en op de kleermakerstafel heb ik een stuk of wat regenjassen vervaardigd, geplakt volgens de Engelsche methode. Deze proefneming slaagde wonderwel. De jassen zaten" goed, en vele bestellingen volgden. Ook de filialen deden bestellingen, zoodat 't mij voor handwerk al spoedig te machtig werd. Ik leerde een van onze schranderste werklieden het vak; we kochten een knoopsgatenmachine de knoopsgaten der proefjassen vervaardigde ik nog met de voor den beschuldigde. Ik heb beide pro cessen bijgewoond en terwijl bij het eerste er eene ietwat belachelijke wanverhouding bestond tusschen het optreden van den ad vocaat en het volstrekt negatieve resultaat dat hij verwierf, eenvoudig omdat hij onder den domper moest werken, won hij bij het tweede eiken dag, elk uur, aan gezag en aan terrein en slaagde er in, ondanks het telkens herhaalde beruchte la question ne sera pas posée" van president Delegorgue, de waarheid te onthullen voor allen die niet opzettelijk de oogen sloten. Nu ik dit neerschrijf en in mijn geheugen opdoemen de vele spannende oogenbllkken toen meegeleefd, weet ik niet wat ik meer moet bewonderen: den scherpen blik en de gevatheid om elke fout der tegenpartij te zien en ten eigen voordeele te gebruiken, de handigheid om in het moeras der proce dure den wagen te laten stoppen als deze niet voort mocht gaan, de beschikking over alle proceskunstgrepen, het onverstoorbaar, goed humeur, ook bij de meest kwaadwil lige tegenwerking, het taaie doorzettings vermogen, ondanks allen en alles, de onge loof elijke kennis van de zoo ingewikkelde zaak, die hij behandelde, in al hare kleinste bijzonderheden, of de welsprekendheid waar mede hij telkens bij elk i incident pleitte, den gloed van overtuiging die uit al zijn doen en zeggen sprak, en boven al den moed. Het was op de zitting van 17 Februari 1898, 's namiddags te half vier, dat deze moed, lichamelijke moed, levensgevaar trotseerend, het duidelijkst bleek. Generaal de Pellieux had commandant Delcasséver zocht den chef van den generalen staf Boisdeffre, in een rijtuig te gaan halen om aan het gerechtshof een staatsstuk van het hoog ste gewicht over te leggen. De arme gene raal hij is later van hartzeer hierover ge storven beschouwde als dusdanig het faux-Henry en het was zijne waarachtige overtuiging, toen hij, door Labori zoover ge bracht, de verantwoordelijkheid schetste van de openbaarmaking van dat stuk en de mogelijkheid dat hierover Frankrijk en Duitschland elkaar naar de keel zouden vlie gen en de wereldoorlog zou ontbranden, en deze van zich schoof op de schouders yan den advocaat van Zola. Labori hield vol, ook toen hij wist dat in de zaal fanatieke partijgangers hem op dat oogenblik als een verrader van het vaderland aanzagen en ge wapend waren. Hij dreef de schorsing der zitting door, wetende dat bij de heropening eene moordpartij niet uitgesloten was, kalm en vastberaden wachtte hij die heropening af. Zoo deed ook zij ne echtgenoote, dieeven als hij het gevaar kende. Het dreef voorbij omdat Boisdeffre niet verscheen en de zitting na de schorsing terstond gesloten werd, maar het gevaar was niet denkbeeldig en de persoonlijke moed van den ongewapenden strijder in toga was grootsch en verheffend. Anderhalf jaar later, in den vroegen mor gen van 15 Augustus 1899, had te Rennes de aanslag op Labori's leven plaats. De kogel die gelukkig geen ernstige wonde had veroorzaakt, is nimmer uit zijn lichaam ver wijderd kunnen worden. Deze heeft hem in zijn verder leven meermalen gehinderd, maar bij de pijn en kwelling die hij daardoor leed, moet de gedachte hem toch getroost hebben dat hij de eênige advocaat was die, zuiver blijvend op het terrein van pleit bezorger voor zijn onschuldigen cliënt, door de tegenpartij zoo werd gevreesd dat men hem naar het leven stond. Labori was vóór alles advocaat, hij was een groot advocaat, die ons beroep toteere heeft gestrekt, want was hij als advocaat machtig en gevreesd als niemand anders, op zijn graf mogen wij zeggen dat hij ge trouw zijn eed is nagekomen en nimmer eênige zaak heeft aangeraden of verdedigd die hij niet in gemoede geloofde rechtvaardig te zijn". intn-ttiitiiiiiiiiuiiiiiiii Quo Vadis? Gedachten van een Javaan over den oorlog. De huidige razernij, die het gebouw der menschheid op zijn grondvesten doet trillen; die, zij het niet den ondergang van het blanke ras, dan toch zeker het verlies van zijn overwicht op de gekleurde rassen, zoo niet politiek en materieel, dan toch moreel, en bovendien een geweldigen maatschappelijken omkeer ten gevolge zal hebben, legt beslag op den geest van alle denkende menschen, onverschillig van welk ras. Ook de ontwikkelde Javaan volgt met onverdeelde aandacht de ingespannen poginhand zette machinestiksters aan den gang en zoo konden we 25 a 30 jassen per week maken. Het ging nu heel snel vooruit; de con currenten in het confectlevak kwamen be stellingen bij ons doen en begin 1909 maakten wij reeds 50 tot 80 gummijassen per week. We deden nu Inkoopen op ruimer schaal en engageerden in Manchester een tweetal werklieden in dit vak om hier te werken en leermeester te zijn. Einde 1909 hadden we 15 naaimachines en 2 knoopsgatenmachines en leverden gemakkelijk 150 jassen per week af. InlQlO, nadat deHollandia-regenjas door het geheele land bekendheid had verworven, werd ook een aanvang gemaakt met de vervaar diging van andere soorten waterdichte kleeding voor dames en heeren, waartoe bij voorkeur stoffen van Nederlandsen maaksel werden gebezigd, waardoor de Nederlandsche weefindustrie niet onbe langrijk gesteund werd *). Het succes bleef bestendig en zelfs in het buitenland ont stond levendige vraag naar onze artikelen, met het gevolg, dat einde 1912 ons product bijna over alle landen der wereld was ver spreid. Het personeel was in dien tijd tot ongeveer 400 man aangegroeid. Dat was reeds uit de paar coupons gummi en het fleschje solution gegroeid. In 1913 huurden we een vierde pand in de Warmoesstraat. Het bedrijf nam al maar grooter vlucht; in dat jaar zelfs driemaal zooveel als in het voorafgaande jaar. Zelfs een buitenlandsch vakblad waar schuwde ernstig tegen den concurrent die in Nederland aan het opkomen was. Einde 1913 besloten we eene groote fabriek te bouwen voor dit bedrijf speciaal GEWETENSGELD .& Zoon. 28.3.17. Tel. Int. Agentuur en Commissiehandel Fabrikanten van Hoog Geachte Heer Ontvanger! Onder letters A. C. H. Zend ik hierbij duizend gulden Als restant-belasting na. Mijn geweten is gaan spreken Toen ik in de kranten las Dat het knoeien met balansen Nog al wat gevaarlijk was. Duizend gulden... 't is geen beetje Voor een tobbend fabrikant Maar, ik offer ze plichtmatig Aan het lieve Vaderland. Nu er van mifn concurrenten Een zoo aardig is beboet, , Nu die gauwdief door zijn liegen Voor een maand de kast in moet... Zend ik u, geheel vrijwillig, Duizend pop gewetensgeld Want ik ben, als eerlijk koopman, Op mijn goeden naam gesteld. Als ze allemaal zoo dachten Als uw dienaar 'A. C. H.... Kwam er heel wat meer belasting In de Vaderlandsche ld. Nu ik zoo geduldig dokte Moet 'n ander ook er aan; Let dus op het lijstje namen Dat ik hier heb bij gedaan. Al die heeren (?) zijn ontduikers Geef ze hun verdiende loon Aanbevelend en Hoogachtend, Firma A. C. H. B- Zoon gen van het blanke ras tot zelfvernietiging. Hij vraagt zich af, wat toch de oorzaak mag zijn van dat onzinnig woeden, hij vraagt zich af, hoe zoo ontwikkelde vol ken, die aan de spits der beschaving meenden te staan, tot zoo'n barbaarsch rechtsmiddel hun toevlucht nemen, hij vraagt zich af, wat de volken zelve, zelfs bij een zegevierend einde meenen te zullen winnen, hij vraagt zich af, hoe aan dat moorden, aan dat vernietigen een einde moet komen. En verre van het tooneel van den strijd, den blik niet beneveld door sympathieën of antipathieën, noch door stamverwantschap, tracht hij een antwoord te vinden op de Bederf niet den lekkeren smaak van eieren door het gebruik van grof en klonterig zout. Cerebos Zout is fijn en verspreidt zich gelijkmatig. Cerebos Zout i i mi i iiiimiiimiiimiimiiimiiMiii iiiiiiiiiul ingericht. We verkregen van de gemeente Amsterdam 4500 M2, aan het Y gelegen terrein in erfpacht en nog in September van dat jaar maakte ik met onzen bekwa men ingenieur-architect G. J. Langhout Jr. ee» reis door Engeland, waar wij onze plannen voor de fabriek vaststelden. Niettegenstaande de moeilijke tijdsom standigheden is het ons vergund geworden de Hollandia-fabriek" in gebruik te kunnen nemen. In deze fabriek arbeidt nu een personeel van 700 coupeurs en werklieden en 125 dames en heeren voor kantoor en magazijn en wij kunnen per week 4- a 5000 stuks kleeding afleveren. De toekomst die voor ons ligt moet uit wijzen van welke beteekenis de omvang van onze onderneming worden zal. Er zijn echter ts.lrijke teekenen, die erop wijzen, dat groot succes ons deel zal zijn. Ons vaderland, dat op zóó velerlei gebied van industrieelen aard ten achter stond, wordt wakker, en zal, hoop en vertrouw ik, wakker blijven. *) Ik moet hierbij nog opmerken, dat wij voor de gummi binnenkort niet meer on voorwaardelijk op het buitenland zijn aan gewezen. Mede op ons initiatief is in Holland eene industrie gevestigd, welke zich o.m. op het zelf caoutchouteeren van stoffen zal toeleggen. Aldus wordt de grondstof veel goedkooper.