Historisch Archief 1877-1940
DE GROENE AMSTERDAMMER, WEEKBLAD VOOR NEDERLAND
No. 2585
^?MARTIN ARROWSMITH'
f y. "?
5*3» DOOR DR. JOH. G. SALOMONSON
ARROWSMITH door Sinclair
Lewis, vertaald door A. Querido.
' Ui tg. v. Holkema en Warendorf's
i/. M., A'dam
'geloof niet, dat wij het recht
f* hebben het euvel van den niet
ge^wetehschappelijken, maar
commer?tfe^tèn succes-arts, waarover wij den
vorlgen keer eenige beschouwingen hebben
gehouden, een typisch, Amerikaansch
Verschijnsel te noemen.'Eerder zouden
Wijf geneigd zijn Arrowsmith'sinnerlijken
'?i^rifd, zijn argumenten en zijn bestrij- ?
*aïrigswijze zoo te betitelen.
'1' M? immers het hooge ideaal, dat hij
slf voor oogen houdt en in anderen
nlijkt wenscht te zien, niet wat
(9 Want hoe menschelijk en wijs het
moge zijn om hartstochtelijk en
ert»d<Jelijk voor een uiterste pal te
tf, ooft al blijkt 'dit niet te
verwezenhet compromis vindt immers
een zoo warm en bonafide
verer het is naïef om niet in zekere
jlte jiet bestaansrecht te erkennen van
r onvolmaakte, van het andere uiterste
en ' het is misschien wel
Americh-naïef om het ideaal zóó hoog,
oo onbereikbaar te stellen, dat het
l' réken ernaar een groot deel van het
|,B*e41sche gilde zou nopen om voortaan
op de teenen door het leven te gaan.
f-fHad Arrowsmith dit ingezien, dan waren
F t»em veel ontgoochelingen bespaard
ge+ Weven.
Want zijn leven, waarvan wij slechts
a 4en breeden aanhef medemaken, is een
j.'aaneenschakeling van desillusies, die
-"'Hem bereid worden door het opmerken
van eigen en anderer onvolmaaktheden.
'' Men meene niet, dat Arrowsmith in
tfc opzicht een volmaakt mensch tracht
/te zijn. Een uiterst eenzijdige ontwikke
ling, een egocentrisch, onevenwichtig
' karakter, een bijna kinderlijk egoïsme,
> een uitgesproken neiging tot
drank' misbruik, een gevoelsleven, dat niet
? veel meer dan rudimentair is gebleven,
baren hem niet de minste zorg.
Machtig is in hem slechts de drang
om in wetenschappelijk opzicht het
volmaakte te bereiken, op een terrein,
dat naar vele zijden grenst aan het
Onbekende, het onontgonnene, en dat
- -hem verder en verder weg lokt van de
> gebaande wegen.
' Zóó machtig is deze drang, dat hij,
er aan toegevende, grof, harteloos en
onmaatschappelijk en dikwijls wreed
4' moet zijn, maar niettemin slechts den
" geluk kent.
In zijn strijd is de tragiek van'den
r eerlijken, zeldzaam begaafden, maar
juist nog niet genialen mensch, in wiens
moeizaam, volhardend, dikwijls
bovenv menschelijk streven slechts af en toe de
, goddelijke vonk het vuur doet oplaaien,
om hem, bij dit licht, te doen zien, dat
het doel wel bijna, maar nog niet geheel
bereikt is.
Lewis heeft den levensgang van zulk
een eenzame, wiens dolen door zijn
jeugd dubbel aangrijpend is, meesterlijk
geschetst.
Zoo treffen wij hem eerst aan, als
hulpje van den nietswaardigen,
ingedutten en drankzuchtigen dorpsdokter,
die echter voor den 15-jarigen zoon van
den eigenaar van de New York Clothing
Bazar, nog iets van de lokkende geheim
zinnigheid behouden heeft van den
^ natuuronderzoeker, in wiens vervuilde,
muffige vertrekken, tusschen hengel
roeden, roestige instrumenten en nooit
opgeruimde toevalligheden van vele
tientallen van jaren, nog iets van het
aroma is blijven hangen van verlangens
en nooit vervulde idealen van weleer.
Daarna zien we hem zijn ouders
zijn intusschen overleden en hebben
hem juist genoeg nagelaten, om medi
cijnen te studeeren als student aan de
universiteit van Winnemac, in Mohalis,
een klein stadje in het Westen.
De beschrijving van het studentenle
ven aan deze Hoogeschool is verrassend
van scherpe en geestige visie en behoort
tot de beste gedeelten van dit boek.
Arrowsmith, vlug van begrip, maar
onevenwichtig en zonder leiding, begint
reeds hier met zijn nog wat ongecoör
dineerde uitvallen tegen conventie,
kritiekloosheid en halfslachtigheid in
wetenschappelijke zaken. Hij neemt
niets aan zonder deugdelijk bewijs,
schimpt en raast tegen de slappe
spoedigovertuigden en is het ,,enfant terrible"
der professoren. Zijn tergend doorvragen
op een wat minder gefundeerd onder
werp brengt zijn leermeesters soms tot
vertwijfeling.
In dezen tijd ontmoet hij Professor
Max Gottlieb, den biochemicus, die van
zoo grooten invloed op zijn verder leven
zal zijn.
Na tal van wederwaardigheden en
tegenslagen, die den jongen,
kalyerachtigen opstandige wel eenigszins rijpen
tot man, vinden wij hem terug, getrouwd
nu, als dorpsdokter in Wheatsylvania.
Daar is hij midden in de praktijk, weg
uit zijn geliefd laboratorium, maar
steeds met een onbedwingbaar verlangen
naar Max Gottlieb, wiens ruige, stugge,
in zich zelf gekeerde persoonlijkheid
voor hem het symbool blijft van oer
kracht en genialiteit. Want de medische
triomfen, die hij, als
menschenredder", in de oogen van het publiek, in
oogenblikken van snel en zaakkundig
handelen, ondanks zich zelf, viert, kun
nen hem ten hoogste voor enkele oogen
blikken benevelen en doen vergeten,
dat, in de eenzaamheid van zijn labo
ratorium, Max .Gottlieb op hem wacht,
tot het doen van de groote dingen, die
met het dagelijksche leven slechts in
verwijderd verband staan.
Nu .vallen de eerste zware slagen.
Zijn kennis wordt in twijfel getrokken,
zijn onderzoekingen, in het met kunst
en vliegwerk in elkaar getooverde
laboratorium schamper aanvaard en de
corrupte of concurrentiezieke
middelmatigheden, die ons als zijn collegas uit
den omtrek worden voorgehouden, win
nen het van hem in populariteit. Boven
dien moet Leora, zijn vrouw, voor goed
afstand doen van haar hartewensch,
eens moeder te zullen worden.
Leora is, meer dan eenige andere
figuur in dit boek, tot een realiteit ge
worden, van zeldzame bekoring en ont
roerende menschelijkheid.
Zij begrijpt Martin bij intuïtie, zij
heeft iets van zijn bohémien-natuur,
van zijn ongekunstelde levensopvat
tingen en van zijn onbedwingbaren
drang naar vrijheid. Maar zij heeft
ook, wat hij mist: de gave om zich zelf
voor een evenmensch, niet voor een
zaak, weg te cijferen en veel gezond
verstand.
De volgende episode speelt in de stad
Nautilus, waar Martin assistent is ge
worden van Dr. Pickerbaugh, Directeur
van de afdeeling Volksgezondheid aldaar.
Lewis ontleedt dezen,,man der weten
schap" voor ons op geraffineerd-wreede,
doch uiterst humoristische wijze en
men accepteert zijn charge gaarne, om
dat de misschien wat aangedikte figuur
toch waarschijnlijk in Amerika wel een
verschijnsel van dezen tijd is.
Pickerbaugh is een man van leuzen;
van een Poets-U w-Tanden en
Weg-MetDen-Alcohol-Week; van lezingen over'
eugenetiek, het koken van melk en kerk
bezoek; van joviale raadgevingen, in
intieme zaken, op muren en zuilen,
bedillerige kernwoorden en onnoozele
versjes met leerrijke strekking.
Kortom een holle man,met een dartelen
drang tot daden en een zeldzame hoe
veelheid levensvreugde.
Zijn actït dochters zij vormen het
Dubbele Gezondheids-Kwartet en wer
den op eugenetische grondslagen geteeld
en getogen dragen de namen van
evenzooveel bloemen en treden mede
op in het belang van de volksgezondheid,
door het propageeren van nijvere blij
moedigheid, lichaamsoefening met be
zieling, geestelijke reinheid en aanver
wante zaken van algemeen belang.
Een van haar veroorzaakt overigens
Leora's eerste deceptie inzake de on
wrikbaarheid van Martin's huwelijks
trouw.
Na een mislukten sprong in het
society-leven van Nautilus en een even
zeer mislukt, kortstondig bestaan
als plaatsvervanger van Pickerbaugh
ziet Martin zich gedwongen opnieuw,
elders, zijn heil te gaan zoeken. Zijn
bruusk en nukkig gedrag maken hem
onbemind en de tact ontbreekt hem om
zijn ongetwijfeld rationeele verlangens
van ambtenaar van de openbare ge
zondheid door te voeren. Het stadje
wordt kopschuw voor zijn tyrannieke
wendingen en een politieke manoeuvre
onttroont den dictator.
Gretig aanvaardt hij den post van
patholoog-anatoom aan de
Rouncefieldkliniek te Chicago. Zijn studiegenoot,
Angus Duer, die er chirurg is, heeft geen
moeite om een aanstelling voor hem te
verkrijgen.
Ditmaal zijn het de beroemde chi
rurgen en de generaals der medicijnen,
de mannen met limousines en maat
schappelijke posities en met den
bedachtzamen glimlach vooral, die het hem
aandoen.
Hun gereserveerdheid en voorzichtige,
gesoigneerde gewichtigheid eenerzij ds,
hun onverstoorbare beslistheid, die geen
twijfel kent, anderzijds, imponeeren en '
prikkelen hem, zooals de zelfde eigen
schappen, in wording, hem destijds reeds
bij Angus Duer, den eenigen studie
genoot, dien hij vreesde, tot vertwijfeling
brachten.
Het geordende en uiterst zakelijke
bestaan van deze mannen der benepen
geneuchten", zooals hij ze noemt, met
hun neerbuigende en niettemin koele
hartelijkheid, hun haastige
zakenslimheid en gecamouffleerde reclamezucht,
maken hem het leven, temidden van
hen, al spoedig tot een onmogelijkheid.
Een publicatie van zijn hand, door
Gottlieb gelezen en bewonderd, opent
hem de deuren van het Mc Gurk
Institute in New York.
Gottlieb is er zelf, eveneens na eenige
omzwervingen, te land gekomen en
verlangt naar zijn leerling. Hier nu
meent Martin eindelijk het ideaal ge
vonden te hebben.
Maar niettemin wér desillusies. Er
bestaat onderlinge afgunst en bij velen
de neiging om op oude verdiensten te
blijven teren, zonder er nieuwe aan toe
te voegen. Er blijkt bij het meerendeel
de geheime wensch te bestaan naar
macht en overwicht. Zelfs Gottlieb, die
niet meer de oude is, blijkt kwalijk op
het voetstuk te passen, dat Martin hem
gebouwd had. Er wordt gewerkt, maar
er is dwang tot publiceeren, rijp of
onrijp, om anderen vóór te zijn en het
publiek, steeds weer het publiek, te
toonen, dat het Mc Gurk Institute op de
bres staat, waar het noodig is.
Martin heeft intusschen een middel
gevonden, dat naar alle waarschijnlijk
heid pest kan voorkomen en misschien
ook genezen. Schooner gelegenheid om
te demonstreeren hoe actief en barm
hartig het Mc Gurk Institute is, laat
zich moeilijk denken. Op het eiland St.
Hubertus is deze gevreesde ziekte
namelijk uitgebroken en het uitzenden
van een expeditie wordt onverwijld
voorbereid. Martin zal met zijn vriend,
den vlotten, helderen commis-voyageur
in gezondheid", Sondelius, epidemioloog
bij uitnemendheid, de leiding nemen.
Nu wordt hem dus de gelegenheid
geboden, geheel naar eigen inzicht een
groot experimenteel onderzoek te doen.
En met dit plan wordt het dilemma
geboren: de helft van een bepaalde groep
van de bevolking mag slechts het middel
ontvangen. Zou het middel waarlijk de
infectie kunnen voorkomen of minder
virulent maken en hieraan wordt
niet ernstig getwijfeld dan is niet
temin onherroepelijk de tweede helft,
de controlegroep gedoemd aan pest te
gronde te gaan. Maar dan zal ook on
omstootelijk vast komen te staan welke
waarde men aan dit middel mag toe
kennen. Dit, in zijn soort
monsterachtigwreede programma stelt Martin als
conditie voor zijn medewerking. Vol
goeden moed trekken Sondelius, Martin
en Leora er op uit. Ook Leora, want
men kan haar niet bewegen weg te
blijven uit dit gevaarlijke avontuur.
Met groot talent wordt de lugubere,
beklemmende atmosfeer gegeven van
het verpeste eiland, waar de ziekte,
onmerkbaar eerst, zich gestadig en
sluipend heeft uitgebreid en waar liet
leven nu tot een hel geworden is. De
verhaler Lewis stijgt hier tot ongekende
hoogte.
Maar.... Sondelius sterft aan pest,
Leora sterft aan pest door een nood
lottig toeval, zonder het middel gebruikt
te hebben en hiermede is Martin's.
kracht gebroken. Het met ijzeren hand
doorgevoerde schema, wordt verlaten;
Arrowsmith vervalt in zijn oude kwaal,.
den drank en deelt met kwistige hand,.
aan ieder die het vraagt, zijn middel uit.
De epidemie wordt bezworen en
voor het oog van de wereld, zelfs voor
zijn collegas van het Mc Gurk Institute
is Martin Arrowsmith de groote man,
wiens geniale onderzoekingen hem tot
redder der menschheid maakten.
Maar in zijn binnenste knaagt de
spijt om de verloren kans en de wroe
ging....
Want, terwijl Leora te sterven ligt is:
Martin, onbewust van haar vreeselijk
lot, elders, op het punt geweest haar
ontrouw te worden.
Terug in New York vindt hij Gottlieb
in seniele verdwazing: zijn laatste steun
is hem hiermede ontnomen.
Strijdensmoe en alleen, trouwt hij de
vrouw wier maatschappelijke positie en
rijkdom hem dwingen opnieuw zijn leven
geheel anders in te richten.
En wanneer hij tenslotte ook uit deze
impasse geraakt is, moe van zijn luxe,
zijn auto, zijn reizen en socfele ver
plichtingen, zelfs moe van zijn kind en
zijn vrouw, die hem samen niet kunnen
geven wat Leora voor hem geweest is,
weet hij, dat slechts de eenzaamheid en
de tijd de verlossing kunnen brengen uit
zijn nood. Hij trekt zich rücksichtslos",,.
als de ware kunstenaar, met een vriend
en zijn werk, in een eenzame hut in het
bosch terug, in de hoop verder onge
stoord zich zelf te kunnen zijn.
Wanneer deze roman, met zijn wel
wat primitief, filmachtig einde, een
tendenzroman moet voorstellen, dan
vrees ik, dat velen de strekking niet
zullen vatten.
De psychologie van dezen eenling is
te aanvaarden en het ontledend ver
mogen van den schrijver dwingt be
wondering af.
Maar, wij zeiden het reeds, deze
Martin Arrowsmith is naïef, zonder
diepere cultuur en bijna-geniaal, een
gevaarlijke combinatie dus en een
voorbeeld voor niemand.
Als uiterste naar ne richting heeft
Martin's streven zeker een schoone en
groote beteekenis, zoo goed als het
andere uiterste er misschien moet zijn
om het veilige evenwicht niet te ver
storen. Want een medische wereld van
Martin Arrowsmithen ware een cala
miteit !
Het is mogelijk, dat ieder volk den
medicus heeft, die het toekomt en dat
een kleine verschuiving in de richting
van Arrowsmith, het Amerikaansche
volk in het algemeen en den
Amerikaanschen artsen in het bijzonder ten
goede zou komen. Maar ik ben niet
bevoegd dit te beoordeelen. Slechts kan
ik verklaren, dat, in de ons meer ver
trouwde regionen, vele slagen van
Martin Arrowsmith slagen in de lucht
zouden zijn.
Nog moge hier een woord van lof
voor de vertaling volgen. Het nu eens
hortende en stootende, dan weer vloei
ende en elegische in den stijl van Lewis,.
is met groote vaardigheid, in een voor
treffelijke Nederlandsche vertaling over
gebracht, zonder dat iets van de ,,local
colour" verloren is gegaan. Vertaler'^
bijzondere bekendheid met de plaatse
lijke toestanden heeft bovendien ten ge
volge, dat, bij de minder begrijpelijke
gedeelten, een verklarende noot voor
den lezer niet behoefde te ontbreken.
Wie in medische problemen belang
stelt en iets van het leven van den
Amerikaanschen arts wil begrijpen, neme dit
boek ter hand. Hij zal er geen spijt van
hebben.
CADILLAC
De schitterende constructie en afwer
king der nieuwe CADILLAC V 65
bewijzen, dat Cadillac haar leidende
positie op zeldzame wijze weet te
handhaven.
K. LANDEWEER - UTRECHT.