Historisch Archief 1877-1940
DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 3 MAART 1928
Wetenschappelijke Varia
Oederérondsche luchtkasteeleo
KRONIEK
door Dr. P. VAN OLST
,
^@ffW*:;££M
??ï::\:::;:*i--:^'-":'''--:^-
VDoorsnede door den krater, ongeveer Noord-Zuid. Aangegeven is hoe een deel van den Jcraterbodem tot fijn
puin en gruis is gestooten, in een omgeving van gave zandsteen. De oude proefboringen zijn in het
krater-midden aangegeven, en rechts de ontworpen mijnschacht boven de vermoedelijke ligging der
meteoor-massa, die scheef in den bodem is ingedrongen.
\T INDT men een ondergrondseh luchtkasteel"
te veel een contradictio in terminis, dan wil
ik pok wel spreken van een Amerikaansch chateau
en Espagne". Maar dat is toch ook niet dat.
Het betreft ditmaal een geologische formatie, die
reeds lang de menschen intrigeert, niet in zoo
sterke mate de wetenschappelijke wereld, maar
vooral de eigenaars van de formatie. In Arizona
bevindt zich een eigenaardig soort krater, die
zooals alle kraters op aarde van vulkanischen oor
sprong behoorde te zijn, maar het niet is. Er zijn
heelemaal geen aanduidingen dat er een vulka
nische uitbarsting heeft plaats gevonden, geen
lava, geen aschkegel, geen puimsteen; de krater is
niet anders dan een reusachtige deuk in den grond,
met iets verhoogden rand (zie de figuur). Het is een
ringwal van 1300 M. middellijn, slechts weinig
(33 M.) boven de vlakke, boomlooze omgeving
uitstekend, maar met een bodem die diep (plm.
200 M.) onder den walrand ligt, dus diep onder het
niveau der omringende vlakte. De geheele krater
bestaat uit witte en roode zandsteen, die op den
kraterbodem tot poeder is gestooten. Rondom den
kraterwal liggen meer meteoorstukken dan op de
geheele overige aardoppervlakte gevonden zijn,
stukken die tot 500 K.G. zwaar kunnen zijn en alle
dezelfde samenstelling hebben, n.l. 92 percent ijzer
en 8 percent nikkel. In den krater worden niet veel
meteoren gevo"aden, maar wel fijne meteoordeeltjes
in den vergruisden bodem. Men nam aan dat de
krater niets anders was dan een deuk, in de aarde
geslagen door een geweldigen meteoor, die uit de
wereldruimte kwam aanvliegen en de goedige
aarde aanreed".
En evenzoo als bij een aanrijding van een fiets
en een vrachtauto de fietser wel gelijk kan hebben
en de verkeersvoorschriften streng in acht heeft
genomen, maar toch zijn fiets vernield ziet terwijl
de auto er met een kras afkomt, heeft hier ook de
meteoor het loodje gelegd en is uiteen geslagen,
terwijl de auto-aarde er met een deuk afkwam.
Hoe het precies in zijn werk is gegaan, daarover
zijn de meeningen verdeeld, evenals bij het publiek
na een ongeluk, maar dat wilde ik nu laten rusten.
Belangrijker is dat de eigenaar van den krater
gemeend heeft dat de eigenlijke groote meteoor
een eind in den grond was gedrongen en diep onder
den kraterbodem lag. Hij richtte in 1903 een
maatschappij op ter exploitatie van deze uit den
hemel gevallen ijzermijn, deed een aantal proef
boringen (zie figuur: oude boringen), die geen
meteoor aantoonden, al kwam men zelfs tot in de
nog gave roode zandsteen, en ging op de flesch,
alles aan zijn zoon nalatend. Deze komt voor de eer
der familie op en heeft weer leven in de brouwerij
gebracht door nieuwe plannen, waarover ik het
thans wil hebben. Hij argumenteert eerst dat men
werkelijk met een meteoormassa te doen heeft
gehad, die de aards trof. Dat is trouwens een vrijwel
vaststaand feit. Hij wijst er verder op dat de samen
stelling der meteoren, die hier gevonden zijn,
uniform is voor den geheelen krater en hij maakt
ons lekker door erop te wijzen dat behalve het
vermelde ijzer en nikkel ook nog andere elementen
aanwezig zijn, n.l. cobalt, koper, koolstof e.d.
maar vooral ook platina, iridium, palladium en
dergelijke zeldzame metalen, die in deze
meteoorstof deelen aanwezig zijn voor ruim 11 gram per
1000 K.G. meteoormateriaal. Dit is natuurlijk uit
een oogpunt van exploitatie een belangrijk punt,
daar de totale massa van den inslaanden meteoor op
grond van omvang van den krater, diepte der
vergruisde steenmassa en opgeworpen en
weggeworpen steen-materiaal, gescha,t wordt op ongeveer
tien millioen ton.
De geheele massa meent de eigenaar niet als n
grooten meteoor onder den grond terug te vinden,
maar meer als een conglomeraat van kleinere
meteoren. Hij denkt daarbij aan kometen, die ook
vermoedelijk uit een zwerm kleinere stofdeelen
bestaan, van denzelfden aard als meteoren. De
botsing, die den krater deed ontstaan, zou dus
eerder gebeurd zijn door een soort komeet, dan
door n enkelen grooten meteoor, al was deze ko
meet dan ook een kleine en betrekkelijk zeer dichte
komeet. Zoo zou ook te verklaren zijn dat de
meteoorijzormassa geen merkbaar magnetisch
effect heeft op een kompasnaald bij den krater.
Was het n stuk, dan zou men stellig de magne
tische storing bemerken; zijn het echter vele
stukken, dan kunnen zij zeer waarschijnlijk zoo
ordeloos dooreen liggen dat zij eikaars magnetisch en
invloed naar buiten opheffen. De gemiddelde
grootte der brokken is 2 tot 5 kilogram. Het ijzer
zal voor een groot deel (ongeveer de helft)
geoxydeerd zijn.
Een belangrijk punt is nog het volgende: de
vader van den eigenaar nam aan, op grond van den
ronden vorm van den krater, dat het hemelsch
projectiel vrijwel loodrecht in den grond was
geslagen. Daarom deed hij ook zijn proefboringen
in het midden van den krater (zie de figuur). Maar
toevalligerwijze bemerkte de tegenwoordige eige
naar dat een kogel, in den moddergrond geschoten,
niet alleen een klein model van dezen meteoor
krater te voorschijn roept, maar bovendien dat
dit model nog rond blijft ook wanneer het schot den
grond scheef treft, zelfs tot onder een hoek van
45 graden ! En een tweede schotresultaat is ook
belangrijk: de namaak-krater is ook nog normaal
wanneer men niet een kogel in den grond schiet,
maar een schot hagel. Dit is een steun voor de
opvatting dat niet n meteoor maar een zwerm
meteoren insloeg; in ieder geval is het een bewijs
dat een zwerm ook den krater kan gemaakt hebben.
Het andere feit is echter van nog veel grooter
belang. Blijkbaar behoeft de meteoorzwerm niet
loodrecht ingeslagen te zijn, maar dezelfde
kratervorm kan samengaan met het veel waarschijnlijker
feit van een scheeven inslag. De kans van een
loodrechten inval is zér gering. Op grond hiervan en
van details in den hellinghoek der kraterranden,
waarop ik hier uit plaatsgebrek niet nader inga,
meent de eigenaar dat het projectiel niet in het
midden van den krater zit, maar, zooals in de
figuur is aangegeven, schuin onder den krater,
bijna recht onder den steilsten kant van de
krater. Hij heeft het niet bij de theorie gelaten,
maar een proefboring gedaan op deze plaats in
1920. De boring ging tot ruim 400 M. en daar
bleef de boor vastzitten. Maar toch leverde deze
boring veel op, want van 360 M. diepte af kwam men
ijzeroxyde tegen, gemengd met de fijngepoeierde
zandsteen. Dit ijzeroxyde nam percentsgewijs snel
Zielsbenauwenissen
T7 ENIGEN tijd geleden las men in De Telegraaf
de volgende advertentie onder den titel: De
komende Wereldoorlog :
Steller dezes van oordeel, dat 1. de geweldige oorlogs
toerustingen (scheikundige, bacteriologische,
electrotechnische) der wereldmachten, 2 de snelle ontwikkeling van
het revolutie-idee (ten gevolge van steeds toenemende over
bevolking en werkloosheid, vooral ook onder intellectueelen)
leidt naar een binnen weinige jaren komende wereldramp
met als gevolgen vernietiging van het althans huidige parti
culiere bezit en decimeering der bevolking van West-Europa,
wenscht, ten einde zich aan dit debacle te kunnen onttrek
ken in kleine model gemeenschap te emigreeren naar nader
overeen te komen weinig bevolkt land met gunstig klimaat.
1. Lezers, welke met dit idee sympathiseeren en eventueele
overtochtskosten en zeer matig deel in de kolonisatieonkosten
kunnen bijdragen en 2. zij, die hoewel voorloopig niet wil
lende emigreeren, doch die door financieelen steun te zijner
tijd recht wenschen te hebben op plaatsing In de te stichten
gemeenschap worden verzocht, zonder zich daarbij nog tot
iets te verplichten, hun sympathiebetuigingen onder bij
voeging van adres en beroep te adresseeren enz. Bij vol
doende belangstelling worden ter zijner tijd nadere inrichtingen
verschaft.
Ik denk haast, dat iemand, die zooveel geld voor
zulk een advertentie over heeft, ook wel meenen zal
wat hij adverteert. En dan lijkt dit behalve nogal
mal, ook een beetje zielig, eigenlijk erg zielig, als
men bedenkt, dat het wel geen eenling zijn zal,
die hier spreekt. Hoevelen zullen denken als hij,
zullen het benauwd hebben als hij. Het is een ge
volg van den wereldoorlog, die wel meer psychische
wonden nagelaten heeft. Vóór 1914 geloofde geen
sterveling aan de mogelijkheid van zoo'n
catastrophe, hoewel Europa sedert jaren tot haar tanden ge
wapend was en ongeveer om de drie jaar de span
ning klom tot een halve en bijna heele mobilisatie,
Dat hadden wij in 1911 nog net beleefd. Maar toen
wilde niemand gelooven aan hetgeen men toch met
oogen zien en overal beluisteren kon, zoowel in
Frankrijk als in Duitschland. Een algemeene oorlog,
dat was iets ondenkbaars bij onzen huidigen stand
van beschaving, en bovendien iets onmogelijks van
wege de krankzinnige kosten en de alvernietigende
oorlogsmiddelen. En ziet, het is toch gebeurd.
Maar sedert gelooven nu ook vele trillend angstige
harten, dat zoo'n ongeval wel elke tien jaar komen
kan en krijgen het benauwd en willen weg, weg, om
Godswil weg naar een veilig land, waar gasbommen
noch vliegtuigen hen kunnen bereiken.
Edoch, ik zou wel eens willen weten, waar dat
veilige land zich bevindt en wat die nadere in
lichtingen" behelzen. Zouden, zij naar IJsland willen.
gaan, of naar Spitsbergen? Of naar Alaska of
Vuurland? En is daar gelegenheid om zijn huidig
particulier bezit" voorloopig op te slaan, al de
moubeltjes en een fiets en een kinderwagen en een
pianino of een gvamofoon? De effektjes kan men
onder zijn vest meenemen, als men ten
minste nog vóór het debacle zijn biezen pakt. Het
is te hopen dat de papiertjes nog iets waard zullen
blijven. En wat willen deze benauwde zielen in dat
weinig bevolkt land met gunstig klimaat" (kou
is gezond) in. vredesnaam beginnen? Robben, van
gen en op ijsberen jagen in concurrentie met de
Eskimo's:1 Veiligheid is goed, maar er moet ook
wat te eten zijn.
Het helpt niet: als wij zoo welig blijven
voorttclen, gaan wij er straks allen aan, wij en ons
particulier bezit". En wie zijn huid en zijn huidig
bezit elders bergen wil, die sneeft van den honger.
toe tot het bij het boorgat-einde reeds drie kwart
van de massa uitmaakte. Vermoedelijk is men dus
dicht in de buurt van de hoofd-massa der meteoren.
Helaas was het geld op en de gevormde maat
schappij ging alweer op de flesch. Zoo staan de
zaken nog tot op den huidigen dag. We wachten in
spanning af Ie. of de eigenaar weer kapitaal kan
loskrijgen, 2e. of eindelijk het geval geheel opge
helderd zal zijn. Dit kan gebeuren als de ont
worpen mijnschacht (zie figuur) wordt uitgevoerd
tot onderzoek van de vermoedelijke vindplaats en
tot exploitatie van dit luchtkasteel" uit zeldzame
metalen.
Als ethnologische merkwaardigheid mag er nog'
bij vermeld worden dat de indianenstammen, in de
buurt van dezen krater een locale legende hebben,
die beschrijft hoe een hunner goden in een wolk
van vuur van den hemel daalde en zichzelf in den
grond groef, waar thans de krater ligt! En toch
liggen er talrijke echte vulkaankraters in de buurt
waarover nooit zoo'n legende zich vormde !
N. V.: J. S. MEUWSEN, Hofl. A'dam-R'dam-den Haag
DE BESTE HOEDEN IN HOLLAND