No. 2666 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 7 JULI 1928 ir De ingang van Amsterdam's eersten schouwburg: den Stadsschouwburg De ingang van het Circus Olympiade te Amsterdam SCHILDERKUNST Haverman te Leiden Ik schreef het pas nog: de portrettist is de ge vaarlijke of de grootste. Hij kan het moeilijkst spel winnen, of verliezen. Hij is de speler met den mensch ! Die mensch is het grootste onderwerp voor zijn soortgenoot en daar gaat het spel mee voort; daar wordt mee begonnen, en daar wordt mee geëindigd. Hij, de portrettist, kan in woorden, in vormen, in kleuren zijn soortgenoot verdelgen, of bijna goddelijk maken. Er zijn onder de portrettisten een aantal, die hier buiten bespreking blijven. Wij hebben niets te maken met die heeren, die een opper vlakkig handwerk bedrijven, of die als een mode artikel, zelf oen modeartikel, met het kenteren van een mode verdwijnen. Wij hebben geen ge dachten voor voozen zwier, of pijnlijk het doel missende diep7,innigheid; wij hebben hier te maken met menschen, die, begaafd, beeltenissen maken van andere mens.ch.en. Maar die hebben wij na te gaan hoe zij zelf zijn; wij weten dan, wat zij onge veer van anderen zullen maken. Die wij nagaan moeten niet alleen het handwerk kennen, zij moeten zich zelf zijn, hoe zouden zij anders het zijn van de anderen kunnen ontdekken? Zij moeten geestelijk mobiel zijn (hier is een groote ontdek kingsreis te maken) en zij moeten weten door welke rangschikking van volumina en van lichtval zij dien vormen en dien lichtval hun geestelijke bedoeling zullen opdringen, en hoe zij het wonder. d.at ieder goed portret is, ons zullen doen gevoelen. Want zonder dat gevoel van het wonderlijke, zij het door liefde of door haat, kunnen zij niets formeeren. Een tijd zonder verwondering zou een tijd zonder kunstenaars zijn en bekennen wij 't of bekennen wij 't niet, wij zijn de zoekers van het Wonder in een Vrouw, in een Star, in een land schap, in een avond of in een nacht, zwaarbetrost van duisternis. Wij hebben dus den portrettist na te gaan; te weten hoe hij is, en hoc daardoor zijn kunst is, hoe, daardoor, het portret zal wezen. Haverman is een realist, uit de school van, Allébé. Met Veth was hij dat, en hij bleef dat. Dit beteekent, dat hij niet als een bezielde vlaag een mensch ziet, maar dat hij langs en door de materie, langs en door de verschillende stoffen, langs en door de verscheidenheid der stoffen, den mensch tot een beeltenis maakt, en hem tot een geestelijken staat wil voeren. Hij ziet den mensch niet in een wcidsch verband, maar als een te determineeren at'zonderlijkheid. Dit is. ... hoe Hollandsen ! en .... hoe algemeen? Het realisme is de diepe taal van het daaglijksch verkeer, en het spreekt van zelf, dat wij, Hollanders, dat niet alleen spreken. Maar waarom heet het dan zoo zoo Hollandsch? Dat heeft toch een reden. Ons is van tmturc het eerbare N.V. J. S. MEUWSEN'S grootste k e uzc . . -7STETSOXS van het daaglij1<sche zeer vertrouwd, on ook wel. door de natuur hier te lande zijn wij minder voor bereid op hot weidsch schouwspel van vele lichamen buiten. Haverman is dus een Allebéeseh realist, maar dat te weten is niet genoeg; we hebben vorder te weten, want, hij was n der twee portret t iston. van een periode, hoe is hij zelf, en wat volgt daar-uit? Misschien is het juist hem te déj'inieeren als een eerzuchtige, jaloersche natuur, met eeu groote lust voor het volledig/'; niet oen schuwheid voor de eigen gevoeligheid en mot een levendige, leerzieke intelligentie. Uit die eerzucht als schilder en uit die jaloerschheid volgt, gecombineerd met de overige eigenschappen, dat hij een altijd bezig schilder zou zijn; een, belust op 't vak, op de kennis van het vak, en gaarne de onkunde y.ou erkennen van wie zich wat aanmat wat hem niet paste. Deze eigenschappen zoudon dus voor hem aanleiding zijn technisch zóó volledig mogelijk te willen wezen wat een realiteit ook zeker moet zijn. Zij zouden het werkmanschap van hot portret, dat hij maakte, dus beïnvloeden. Maar van groot er en van psychisch belang voor de Afgebeelden zou zijn dat Haverman een lust heeft voor het totale, voor het volledige type. en dat hij daardoor tel nrstellingen zou ervaren, 't zij dat hij zich een ver keerde; voorstelling van zulk type maakte, 't zij dat hij niet wist dat volledige gaafheid vr,n liet type het gewoonlijk onmeiischliik y.ou maken, en dus niet voorkomt. Maar uit di<' teleurstellingen, die hij zou ondervinden, y.ou iets belangrijks voort komen voor de portretten: deze teleurstelling, vereenigd met zijn activiteit, zou hem karikaturaal doen worden; zijn teleurstelling zou zich op de tekortkomingen door een reactie wreken; hij zou beter, nu 't geheel niet zonder fouten was. de fouten zien?en ze geven. Ik geloot, dat wij ook op deze wijs een dor hoofdstukken van Haverman's kunst kunnen verklaren. U ij zou verder, onul.it hij schuw is op de eigen gevoeligheid, in 't gevoel geen heil kunnen vinden tegen de decepties, en hij zou. omdat hij intelligent is en dus weerbaar, de intelli gentie in 't algemeen een grooter plaats geven in. zijn werk dan het gevoel ofschoon nu on dan, waar het ongemerkt kan, dat gevoel openbaar wordt (als in het dood muildier X'o. !) te Leiden). in 't algemeen vindon wij hem, naar ik meen, zooals ik hom schetste, te Leiden op de tentoon stelling: als portrettist, als schilder van naakten. De beste portretten (ik begrijp niet waarom Haverman hier sominiijc uitkoos) zijn die van. Krelago, van den courantenlezenden .Birmie, de teekeningen naar van Eeden, naar van Deyssel on. bovenal die naar van do Sande liakhuj zeti. Het verfijndst van kleur is de cigarettenmaakstor uit Sevilla (29), het groote naakt (ongeveer op den rug gezien) het landschap met de kameelon. uit .Algiers (Xo. 3) zoo tenminste het glas ervoor ons daar geen parten speelt en do 4 Oostorsche oliorvorfschetson. Van do lithographieën on etsen noem ik don Bomde (ets) om de uitdrukking het eerste. Na tuurlijk zou er hier en daar nog goeds te melden zijn, maar deze beschouwing word niet zoo zeer geschreven om een tentooiistelliiigsoverzicht te zijn, als wel om oen inzicht te geven in den mensch Haverman zelf want deze mensch zelf is toch immers primair; de tentoonstellingen volgen logischerwijze uit do7.cn meiiseh '. VLASSCII AKUT Behangsel-ontwerp Chris I/aiiooy Hot in het vorig nummer gereproduceerde ontwerp voor bohongsclpapier va. n de firma, (Joudsmit?11 of f on Zoon is niet. zooals stond vermeld, van Chris Lel: eau, doch van C In ix Lotiuoij. HOOFIEN'S ROOMBOTER WORDT SPECIAAL BEREID Lizzy Ansingh bij Iluffa. 27 Juni tot 14 Juli Ken. alleraardigst teekeningetje. dat de uit-noodiging tot deze kleine tentoonstelling siert, geeft tegelijkertijd den sleutel tot Lizzy Ansingh's kunst. Het stelt in poppen-bezetting de ontmoeting en de begroeting voor van een correct jongmeiisch en een zelfbewuste jonge, dame en belicht met vergoelijkenden spot n de dramatis personae n liet drama. Iets dergelijks doen de meest kleine en schetsmatige schilderijtjes die tot 11 Juli bij Buffa te zien zijn. Ik geloof dat het schetsmatige karakter deze stukjes niet schaadt. De spot van. juffrouw Ansingh is geen satire en niet van langen adem.. J laar ironie is fijn en haar solierts puntig, maar noch de misstanden, noch de misbaksels als ik het zoo mag noemen waarom /.ij zirli \ roolijk maakt.lijken onverbeterlijk. Wie de versjes gelezen heeft waarmede zij een charmant prentenboek van Xelly liodenhehu relief heelt gegeven, kent mis schien de guitige allure van haar geest in y.i.jn meest 1 ypischen vorm. Als zij in gedaante en kleur iets even luchtigs en toch even eompleets ko» geven als die schijnbaar onnoo/.ele rijmpjes, 7.011 zij onze schilderkunst met een geheel eigen genre hrhhen verrijkt. Ken poging daartoe lijken mij de i-pisodes vat ,,eeu vrouwenleven." die '/.ij ditmaal exposeert. I>ie episodes zijn. onbelangrijk op zichzelf, maar typeeren daardoor het gebrek aan inhoud van menig vrouwenleven. Als zoodanig zijr. ze v;in belang. doch wie dat picturaal wil belichten, moet eve.i pikant /.ijn in den vorm als grotesk en phantaisiex ol in de kleur. Zijn geest moet van een stuntelig vlammetje een vuurwerk maken, .luist Liy?y,y Ansingh bewijst met haar ,.steeplechase", op de Olympische kunsttentoonstelling, hoe/eer haai ? werk wint als zij haar phantaisie den vrijen loop laat. Het gebrek aan eerbied waarmee zij dam ? een hordenren parodieert, zal geen paardenliefhebber haar kwalijk nemen. Zooveel argeloo/c ? vroolijkheid uitgevierd in zulk een wel geurdender, chaos van vormen en kleuren ontwapent elke des kundige kritiek. De hier geëxposeerde schetsen bereiken die hoogte niet. Om van ..een praatje' iets even amusant s te maken moet men over een scherper visie en een markanter t ypeeringskunst beschikken. (Je ziet ook aan ..de onverwacht *ontmoeting" dat dit niet do sterkste zijde is van deze kunstenares. Het resultaat dekt niet geheel de bedoeling. Maar wat aan den vorm ontbreekt... vergoedt de kleur. Die leeft en tinfcit. is rijk <?',' bloeiend en vol van gelukkige vondsten, ontsproten a.an een joligen en y.ich i n zijn coloristischet -.-capad< .vei-kreiikelendcii geest. Kn het is die ongebonden. en toch sappige en harmonische kleuiviivivugd. soms a.an aehttiende-eeuwsche Yrni't i;mcu ;;':'? l.onghi herinnerend, die deze kleine tentoonstelling tot. een feest maakt voorliet oog. 11 K N M S DEöESTEVARiriASi