DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 7 JULI 1928 No. 2Ó66 NIEUWE UITGAVEN Dnitscb Maxim GorM, Erinnerungen am Zeitgenosse. (Malit Ver lag, Berlin). Het moge den Andrejew-bewonder.aar vergeven worden, dat hij in dezen bundel het eerst naar het groote opstel -greep, dat Gorki aan zijn ouden vriend gewijd heeft, en ieder, die gaarne bij zonderheden wenscht te vernemen -over de vriendschap van deze twee .zoo heterogene personen, kan ik beslist .aanraden deze warm geschreven pagi na's te lezen. Es ggjb kaum einer Punkt (aldus Gorki) kaum eine einzige Frage, ber die Leonid Andrejew und joh nicht verschiedener Ansicht gewesen waren. Aber unsere zahllosen Meinungsverschiedenheiten hielten uns ?doch ? Jahre hindurch nicht ab, ein soreger Interesse für einander zu empfinden, ,wie es selbst langja'. rige Freundschaften nicht allzuhaufig wecken. En d in de echt Russische me-dedeeling: Wij disputeerden onver.moeibaar. Ik herinner me, dat we een keer twintig uur achter elkaar te samen zaten, waarbij wij twee groote samowars leegdronken". Eenige pagi na's verder wordt ons de entourage van deze gesprekken voorgetooverd. Tolstoy en Gorki "We bevinden ons op een herfstavond "te St. Petersburg in een leege ver velende kamer op een vijfde verdieping. % De stad was in een dichten nevel gehuld, in die grauwe nevelmassa .hingen de onbewegelijke spookachtige kogelvormige straatlampen, die op reusachtige zeepbellen geleken. Wie 'had niet getuige willen zijn bij dit ge.sprek tusschen beide mannen, waar van de een het leed inhaerent aan het bestaan achtte, terwijl de andere ook al noemt hij zich de bittere" (Gorki) toch jgelooven bleef, dat het quantum leed voor een aanzienlijk gedeelte op te heffen is, als eenmaal de sociale ?omstandigheden veranderd zijn. Nog een ander verschil tusschen beiden is weliswaar niet zoo diep ingrijpend, .maar toch ook zeer teekenend. Gorki gelooft aan het boek, aan de lectuur. Andrejew acht het waardeloos en slechts in staat om iemands gaaf gedachten-leven te verstoren. Kn als Gorki hem dan op een avond den in houd van een oud handschrift mede deelt, waarin de priester Apollow zijn levensbiecht heeft neergelegd, houdt Andrejew zijn vriend opeens tegen. .Over jouw pope zal ik gaan schrijen, ik heb al den eersten zin klaar. Hij was eenzaam onder de menschen om dat hij door een groot geheim om huld werd". En we voelen de hooge deining van dien volzin, die in die hartverscheurende tragedie van den opstandigen dorpspriester zal uit monden. Ik kan me niet weerhouden neer te schrijven, dat Gorki Andrejew toch beter begrepen heeft dan dit omge keerd het geval was. Want hoe ter wereld is het mogelijk, dat Andrejew den flauwhartigen Sanelow uit de ,.Gedachte"met Gorki kon vergelijken, in wien ruige kracht de meest opval lende eigenschap is ! In een van Gorki's andere biographieën, ditmaal wordt Leonid Krassin uitgeteekend, ontmoeten wij Andrejew andermaal. Hij is d?«n in een gesprek met Krassin over de beteekenis van de revolutie gewikkeld en hij laat zich dienaangaande dan tamelijk sceptisch uit. Hoe is dit mogelijk", voert Kras sin hem tegemoet, gij toch hebt in uw Wassili Fiwejski, in uw Itoode lach" en in tal van andere novellen zelf de zaden voor de revolutie uit gestrooid". Wij zouden bij deze bespre king van Gorki's stuk over An drejew haast gaan vergeten, dat er nog tal van andere rake karakteris tieken in dit boek staan. Ik noem voor al die over Lenin en Tolstoy. In geen levensbeschrijving van den man, die ons zoo vaak als een wreed monster wordt voorgesteld, is diens diepe menschelijkheid zoo duidelijk aan gegeven als in de paar pagina's, die Gorki aan Lenin wijdt. Of is het niet teekenend, dat de onmeedoogende bij het hooren van Beethoven's Appatsionata door het onweerstaanbaar ver langen wordt aangegrepen alle men schen te streelen en hun liefde te be wijzen. Maar", en hier bezint de revolutionnair zich weer, maar heden ten dage mag men de menschen nog niet streelen, heden ten dage moet men ze nog onbarmhartig slaan". Ik sprak ook reeds over ? Gorki's herinneringen aan Tolstoy. Waar Tolstoy's uitlatingen over Dostojewski zoo gering in aantal zijn, is het wel interessant uit dit opstel te lezen, hou hij eigenlijk over zijn grooten tijd genoot dacht, al getuigen deze uit latingen nu niet altijd van een volledig door-voelen. L>e reeds duizend maal gehoorde bedenking, dat Dostojewski bij voorkeur geestes-kranken schildert, vinden we hier nog eens herhaald, speciaal De Idioot" kan geen genade vinden. De gecompliceerdheid der problemen bij Dostojewski schrikt hem af, alles is toch veel eenvoudiger" (pag. 59). Den man, die door velen, misschien niet geheel ten onrechte als antisemiet wordt beschouwd, wordt hier het verwijt toegevoegd, dat hij te veel slechte Joodsche eigenschappen bezat hij was Tolstoy argwanend, eerzuchtig" enz. enz. Vreemd, dat hij zoo veel gelezen wordt. Ik begrijp niet waarom". En al deelt Gorki ons niet mede, hoe hij zelf op deze woorden reageerde, we weten uit andere bronnen al te goed, dat ook hij zelf zeer tegen Dostojewski gekant is, zoodat hij zijn gedeeltelijke instemming wel zal hebben betuigd. Waar men hier in West-Kuropa maar al te zeer geneigd is het Russische geestesleven van de vorige eeuw als iets betrekkelijk homogeens te be schouwen, zijn dergelijke oordeelvellin gen wel in staat ons de overtuiging bij te brengen, dat er ook tusschen du hoofdrepresentariten van dit geestes leven diepe afgronden gaapten. S. VAX PK A AG Emil Ludwig. Toni und Sylvester. Ernst Rowohlt Verlag. Ein Quartett" noemt de ook in ons land bekende biograaf deze moderne, berijmde geschiedenis. Een oogenblik zullen degenen die de levensbeschrij vingen van Napoleon, Bismarck, Wil helm II en Goethe kennen, zich mis schien verwonderen over Ludwig's keuze van dit onderwerp. Maar waar om eigenlijk? Waarom zou iemand die getoond heeft zoo voortreffelijk karak ters te kunnen uitbeelden, zich altijd moeten houden aan het beschrijven aan het herscheppen, zoo u wilt der levens van historische personen? Waarom zou hij niet ook zelf menschen mogen creëeren ? Vermoedelijk heeft Emil Ludwig zich die vragen ook gesteld en in dat geval zal het feit dat hij daar geen antwoord op wist te geven, tevens de reden geweest zijn tot het ontstaan van het hier aangekondigde werk, dat zeker niet minder de aandacht ver dient dan zijn terecht bekend ge worden biografieën. Scherp, zooals we dat van hem ge wend zijn, heeft hij ook hier de karak ters geteekend: Torn, den doener van daden, en Sylvester, den droomer van droomen, die op reis kennis met elkaar maken en allebei doch elk op zijn eigen manier verliefd worden op Valeska, die zich aanvankelijk nog het meest tot Torn voelt aangetrokken, maar ten slotto toch trouwt met zijn fijner besnaarden reisgenoot. Uitstekend weet Ludwig zijn fijn vertelde verhaal te plaatsen in het kader van dozen tijd. Er wordt ge sproken over pyjama's, motorbooten en auto's, zonder dat dit afbreuk doet aan den in wezen poëtischen opzet. Integendeel, door het niet opzettelijk willen negeeren van deze realiteiten voelen we nog des te sterker de poëti sche sfeer waarin dit alles ten slotte toch speelt. Zoo bijvoorbeeld deze aardige vondst van oen blik uit den voortsnellenden trein: Doch kupferrot in nouer Sonne funkelt der Draht, nun summt er. launig und zufrieden: Geduld, ihr Horrn. ich führ euch rasch nach Süden !" Met tal van fijne trekjes weet Lud wig ons verder voortdurend het ver schil in karakter der beide toevallige reisgenooten voelbaar te maken. Zoo bijvoorbeeld kort na hun kennis making: (Sylvester) f ragt rasch: Sie kennen wohl die halbo Welt?" ..Nur etwas Afrika, wo mir 's gefallt. Kann niir danach die anderii Tropen denken. Wenn Sie eiri Dutzend Lander gut verdaun, dan kennen Sie das Gros. Wie bei den Eraun". Sylvester schweigt. Die Pause wird recht lang. Torn reut das Wort, es war zu deutlich e ben: vor diesem junge.n Manue liegt das Lebon im Morgenuebel noch; er ist sehr schlank. Der andre blickt zum Eenster, zahlt die Stangen: Ein Dutzend? denkt er wciter. Liindcr? Eraun? Sich ei tier E inzigon Hebend zuvei't rau ii, C), köunt ieh je aii solches Ziel gelangen ! Darm fürchtet ich kein Klima,, keine Zonen, mit ihr in einem Bambuswald zu wohnen! Zoo reizen de beide jongelui verder, tot zij beiden blijven hangen in het Italiaansche dorpje, waar Valeska met haar vader woont. Eerst lijkt ze het meest voor Sylvester te voelen, maar dan trekt de flinkheid van Toni haar meer aan, totdat die zich jegens haar misdraagt en tot straf daarvoor wordt weggejaagd. Dan volgt het huwelijk van Sylvester en Valeska un de geboorte van Felix. Maar tot op den laatsten regel va,n de laatste bladzij voelen we de krachtige manlijke figuur van Torn, als een vaak bijna tastbare schim van het verleden op den achtergrond. En ook dat weet Emil Ludwig ons knap te suggereeren. A. M. BUIS Franscli Guy de Pourtalès, Monielar. Parijs, N. R. F., fr. 10.00. Dat hier met behaaglijkheid een jonge Franschman, voornaam naar levenswijs en geest, in de armen van een Duitsche prinses gevoerd wordt, waarbij deze natuurlijk de mindere van de twee blijkt; dat hij vervolgens aan de Kiviera verblijf houdt, naar Athene en Constantinopel reist doet het werk op copie van copie ge lijken. Maar een gefortuneerd jong Franschman. leefde immers zoo vóór den oorlog (Bayreuth had er nog' bij gekund) en de waarachtigheid lier schets pleit den schrijver ten halve vrij. Bovendien, met zijn voornaamste thema is hij wel oorspronkelijk: de liefde, in 't bijzonder de liefde onzer nog jonge eeuw. Tegenwoordig bet/hit de liefde mot het \\ ederzijdsoh physiek bezitten: anders dan vroeger, wordt ze daarna eerst beproefd. Dan pas blijken i ie obstakels: hoogmoed die zich niet gewonnen wil geven; ont ledingswollust; twijfolgenot en jaloerschheid; smaak in Jijden en doen Jijden; willen-van-eenlieid bij woteiivan-tweeheid. Maar in de zeldzame gevallen dat een waarlijk van ver ko mend gevoel de minnaars vereent. worden zij, ondanks die obstakels. een geluk deelachtig, dat niet i;i kalmte, in sereniteit bestaat weliswaar. dat zich slechts uit twijfel en vrees voedt maar dat ten slotte bestaat ! JOHANNES TIKLKOOV Adverteert in <*o css DE GROENE dan bereikt u liet beste publiek css GV> <^ ALLE STUKKEN voor de admini stratie te riemen aan Je N.V. De Crroene Amster dammer, JXeizers gracht 333 CM GV>