4 ROTTERDAMSCHE HYPOTHEEKBANK VOOR NEDERLAND TUTOROL REDT UW BETONWERK BESCHERMT UW NATUURSTEEN MAAKT WATERDICHT VERHARDT 1O-VOU D l G WERKT VERBLUFFEND NV D W P P G T UHl Q' STEENHOUWERIJ EN FABRIEK *?*? U. flLLULfflJO VAN MARMERWERKEN AMSTERDAM - RAPENBURG 44 - TELEFOON 42662 £en }V[inimax-blu5ïcher bij de hand jfelpt l( altijd uit den brand" SCHOOL VOOR AUTOMOBIELTECHNIEK Zwetstraat 73 en I09 - 's GRAVENHAGE OPLEIDING VOOR LEIDENDE FUNCTIES IN DE AUTOHANDEL Directie: Ir. G.J.TONKES Vacantie-adres: Schelmscheweg 7 ARNHEM Telefoon 26968 VRAAGT PROSPECTUS! Geef adresveranderingen (ook tijdelijke) vroegtijdig op! Als wij Woensdag met de eerste post bericht van Uw verhuizing krijgen ontvangt U die week DE GROENE reeds aan Uw nieuwe adres. COMMISSIE WAALBRUG = 1936EEEE NIJMEGEN TENTOONSTELLING 16e en 17e eeuwsche Hollandsche, Vlaamsche en Italiaansche schilderijen (o.a. Rembrandt, Jan Steen, Joos van Cleef, P. P. Rubens, Lorenzo dl Credi) en antiquiteiten uit de collectie firma D. KATZ te Dieren Huize Belvoir", Keizer Lodewijkplein (ingang Waalbrug) te Nijmegen 15 JULI TOT l SEPTEMBER Geopend (ook Zondags) 10 tot 5 uur. - Entree 50 ets., ten bate van de Commissie Waalbrüg-1936 'T NIEUWE IMMIWES DUIKER'S LAATSTE WERK f Hotel en Schouwburg Grand Hotel Gooiland" te Hilversum Ir. J. B. van Loghem E EN verrassing en een ^bevrijding dan anderen in een lang leven. Duiker brengt ons het laatste werk van Duiker. Een verrassing, niet in den geest van een volkomen onverwachte ge beurtenis, want we weten, dat Duiker steeds iets nieuws en frisch ontwierp. De verrassing ligt mser daarin, dat we op het eerste gezicht ons zelf afvragen: Hoe komt iemand op het idee, op die plaats en in die omgeving een schouw burgzaal voor 700 personen en een hotel-restaurant van dien omvang te bouwen?" Tegelijkertijd geeft het gebouw ons een gevoel van bevrijding, zooals Dui ker zoo bij uitstek in staat was ons door zijn werk te geven. De bevrijdende werking van dit gebouw is spontaan. Het bevrijdt de omgeving van haar neerdrukkende burgerlijkheid; dat wil niet zeggen, dat die burgerlijkheid thans niet meer aanwezig zou zijn, ze is alleen door Duiker's werk als het ware gedecimeerd, van haar deprimeerende kracht beroofd, tot onschade lijke bijkomstigheid geworden. De omgeving is eigenlijk verdwenen, Duiker's Hotel-restaurant alleen is er, het geeft een geheel nieuwe noot aan Hilversum, de stad der forensen en van Dudok. De nette menschen"-gemeente wordt door het werk van Duiker uitge lachen. Niet in sarcastischen zin, daarvoor was Duiker te menschelijk en daarvoor was hem zijn werk te lief. Hij lacht in dit werk zijn laatsten, menschelijken, bevrijdenden lach. Spontaan is alle geslotenheid, elke beperking, elke deftigdoenerij, elk aesthetisme Verdwenen. De hofjeslucht van de omgeving eromheen is in een oogwenk weggeblazen. Geen plaats is er voor de dikbuikige hotelportier, die altijd n oog gericht houdt op de vestzak der gasten. Gouden portier tressen zouden een anachronisme zijn in dit hotel zonder de zoo deprimeerende met etensgeurtjes bezwangerde donkere hotelgangen. Hier openheid, licht, lucht, ruimte. De hotelgangen zijn in haar soberheid en door de fijne belichting feestelijke ruimten gewor den. Zooals het licht daar om de ko lommen speelt bewijst het ons, wat in de architectuur uitsluitend met licht kan bereikt worden. We zien hieruit hoe weinig nog in het algemeen de lichtwerking in onze gebouwen is be studeerd, en hoeveel alleen met lichtvalling en Hchtverdeeling in onze ruimten bereikt kan worden. Als we daarbij bedenken, dat in de bouwverordeningen meestal vermeld staat, dat het lichtoppervlak van een was alles behalve een peuteraar. Veel in zijn werk is geladen met de uitbun digheid, die de natuur kenmerkt in haar onvernietigbare overdaad. Lang niet alles is bij Duiker verant woord in den zin der mathematische techniek, en dikwijls niet verantwoord Joh. H. Groenewegen, Arch. H EEFT van Loghem ons getoond van welke beteekenis Duiker voor het Nieuwe Bouwen was; wij achten het van belang dit laatste werk van Duiker hier, ook in het meer concrete, nader te beschouwen. Het gebouw, dat twee betrekkelijk uiteenloopende functies heeft: hotel en schouwburg, moest geplaatst worden op een zeer onregelmatig bouwterrein. Duiker slaagde er in alle ruimten welke benoodigd zijn voor dit toch steeds in gewikkelde bedrijf zoo te groepeeren, dat men de ligging en werking van deze ruimten als volkomen vanzelf sprekend ondergaat. Dit typeert eigen lijk wel het meest het karakter van dit werk; het is goed met nadruk hierop te wijzen. Immers wanneer straks de hotelgasten, café- en theaterbezoekers het gebouw in gebruik genomen heb ben, zullen zij deze vanzelfsprekend heid, juist uit den aard der zaak, niet bewust waarnemen, zij zullen deze slechts ondergaan, er zelf deel van uitmaken. H' uit een oogpunt van eeuwenlange bruikbaarheid. Maar juist dit maakt dat zijn werk de frischheid heeft van de zich steeds vernieuwende natuur. De af brekers van zijn werk, zij die de li .<:aal en rekenlat bij uitstek bemin nen, zij kunnen zijn waarde maar half beseffen. Zijn vereerders nemen zijn gebreken gaarne mede in het schoone spel van zijn verbeelding, die minder verbeelding zou zijn, als alles juister doordacht en met minder drift en meer braafheid was voorgedragen. Nu hij niet meer is, nu zijn geestesbeeld door anderen tot werkelijkheid is gebracht, beseffen wij met des te meer ernst, hoe verheugd wij moeten zijn, dat zijn schetsen voor dit gebouw door de uitvoering niet in waarde zijn teruggeloopen, dat zijn fantasie niet door de rekenmeesters is vernietigd. Wij zijn Bijvoet, zijn vroegeren com pagnon, bijzonder dankbaar voor het feit, dat hij zoo weinig mogelijk zich zelf heeft uitgeleefd bij de uitvoering van het werk, dat hij, in samenwerking met architect E. Buurke te Scheemda, zoo gewetensvol den geesten de luchtige verbeelding bewaard heeft, die Duiker I ruimte circa »/6 tot1/? van het vloer- in zijn schetsen had nagelaten. Grooter oppervlak moet bedragen, dan beseffen we tevens hoe groot nog de afstand is tusschen de mathematische lichtbepaling en de schoonheid van het licht, dat door een kunstenaar werd beheerscht. eerbied aan de nagedachtenis van Duiker had Bijvoet niet kunnen be wijzen. Door dezen eerbied heeft Hilversum thans een hotel-re staurant-schouwbur'^ verkregen van zoodanige breede allure dat ongetwijfeld velen, die anders het EEN van ons is zoo bevrijdend in Gooi zouden passeeren om de groote zijn werk als Duiker dit was stad als verblijf op te zoeken, door deze niemand van ons heeft dien durf, die volkomen onbevangenheid. De mees ten van ons zijn te degelijke construc teurs of te verstandelijk, anderente aesthetisch, te zwaartillend of te deftig. Hij had een luciditeit, die ons zoo dikwijls treft bij hen, die als het ware steeds gereed zijn om het lange leven vroeg te eindigen, omdat ze in dien korten tijd reeds zooveel meer gaven laatste schepping van Duiker, in het Gooi vastgehouden zullen worden. Wij zullen hem uitermate dank baar blijven voor dit werk, waarmee hij het nieuwe bouwen" een grooten dienst bewezen heeft. In dit werk liggen veel gedachten besloten, die ons den ET hotel, caféen restaurant is gelegen aan het plein, waarop Emmastraat en Langestraat uitkomen; hier werd ook een winkel met daar boven liggende woning voor den directeur ondergebracht. De tooneelzaal ligt op een binnen terrein; deze zaal heeft den hoofdtoe gang aan een derden weg, den Luitgar der-weg. De kelder bevat koelruimten, wijn kelders enz., pakruimten, wasscherij, machinekamer, fietsenbergplaats, toi letten. Op den beganen grond liggen restau rant, lounge, café, keukens, dienst ruimten en schouwburgzaal met foyer. De tusschenverdieping bevat in hoofd zaak vertrekken voor het personeel, tearoom, bar en enkele hotelkamers. Op de eerste en tweede verdieping liggen de eigenlijke hotelkamers. Bij een bespreking van dit gebouw moet een nadere toelichting van het schouwburgcomplex voorloopig achter*wege blijven, aangezien dit in bouw nog niet voldoende ver gevorderd is om daarvan een juist beeld te krijgen. De tooneelzaal zal, evenals het geheele gebouw, verwarmd worden door middel van plafondverwarming volgens een door Duiker, in samenwerking met den verwarmingstechnieker, den heer De Ridder, gevonden en gepatenteerd systeem. Een climatiseerinrichting zal een goede luchtverversching waar borgen. WANNEER men het Kerkplein betreedt, een pleintje van een niet nader te beschrijven burgerlijkheid, en men ziet zich geplaatst tegenover Gooiland", dan valt wel het allereerst op welk een ontspannende verruiming van het enge dorpspleintje hier ont stond; met een gevoel van opluchting verlangt men er naar Gooiland binnen tte gaan om, figuurlijk gesproken, de dorpssfeer van zich af te laten spoelen. Het zijn verschillende factoren welke tot deze, ook werkelijk plastische ver ruiming van de omgeving medewerken: de terugliggende flauw gebogen glas wand welke café, lounge en restaurant afscheidt van het daarvoor gelegen ter ras; de gebruikte materialen (voor de bekleeding der muurvlakken de fijne geel-grijze tegels), maar vooral het feit dat de eerste en tweede verdieping, de eigenlijke hotelverdiepingen, U-vormig terug liggen. Boven de cafézalen ontweg wijzen naar de nieuwe stad", d. i. de stad zonder de menschonwaar-^L»^,stond als het ware een nieuw plein, dige steenklompen, die wij gebouwe-J»\ ****? "'" J~'~L J~'~ -"-?* plegen te noemen. het prachtige dakterras, aan drie zijden PAG. 13 DE GROENE Ne. 3M7 PAG. 12 DE GROENE N..3067 omsloten doch aan de straatzijde ge heel open. Dit terras met de daarop gelegen vijver, vormt de tuin, het zonne bad der hotelbewoners; het is van een wonderlijk fijne sfeer en geeft een tinte lend getuigenis van Duiker's raffine ment. Deze sfeer vinden we trouwens overal in dit gebouw terug. Welk een ruimtewerking beheerscht het zalencomplex op den beganegrond! Een ruimtewerking welke ontstond niet ten koste van de functioneele eisenen van het bedrijf, doch welke integendeel daar door werd gestimuleerd. Zoo b.v. de zwevende bar die langs de fijn ge bogen ijzeren trapjes bereikbaar is zoo wel van het caféuit, als van den foyer en de hotelafdeeling. De genieters zul len van het zwevende vloertje door spiegelruiten en aquariums neerzien op weer andere genieters die zich tusschen de bedrijven der voorstelling verpoozen op het elegante dansparket; ook ziet men van hier op de groote cafézaal, op het waaiervormig presenteerblaadje vanwaar een luchtig strijkje de muziek zal opdienen. Door gebruikmaking van verplaats bare wanden kunnen verschillende ruim ten gecombineerd worden gebruikt. Zoo kunnen, wanneer de vloer der tooneel zaal is vlakgelegd, de café- en biljart zaal, de foyer en de tooneelzaal als n groote ruimte gebruikt worden, als n groote zaal van 60 meter lengte. Ook in de restauratiezaal kunnen door middel van schuivende wanden verschillende nieuwe vertrekken ge vormd worden. De in deze zaal doorhangende tearoom met de licht ge bogen balustrade geeft ook hier weer een typische ruimtewerking. De lounge met de fijne ronde, met rood koper omkleede kolommen, is de verbindingsschakel tusschen restau rant en caféen vormt het hart van het bedrijf. Hier zijn trappenhuis en lift, hier bevinden zich réception, admini stratieruimten en de hoofdtoegang tot het geheele complex keukens en dienst ruimten. Een nadere omschrijving van deze dienstruimten zoii hier, hoewel op zichzelf belangrijk genoeg, te ver voeren. Hoofdzaak is te weten, dat men uit volkomen hygiënische ruimten een behoorlijk maal geserveerd zal kunnen krijgen, juist zóó warm en juist zóó koud als het behoort te wezen. ZOOALS reeds gezegd liggen de hotelkamers grootendeels op de eerste en tweede verdieping U-vormig om het groote dakterras, waarbij het open gedeelte van de U naar het Noor den gericht is. Deze ligging ten opzichte van de zon verlangt hier nadere bespre king. Zeer zeker zou een open ligging naar het Zuiden te verkiezen zijn en was hier sprake van gewone woningen, dan ware deze oriënteering op het Noorden onvoorwaardelijk af te keuren, daar immers de middenvleugel practisch geen direct zonlicht ontvangt. Waar het hier echter geen woningen doch hotel kamers betreft, speelt deze ligging een heel wat minder belangrijke rol. Een hotelkamer met zonlicht is aangenaam, maar geen levensbehoefte. In zoo'n kamer verblijft men slechts een zeer kort gedeelte van den dag, die men toch m hoofdzaak buiten wil doorbrengen. Bovendien is het grootste aantal kamers gelegen in de beide Oostelijke en Weste lijke vleugels, welke kamers resp. mid dag-en ochtendzon in overvloed hebben. In de achter de kamers liggende gangen, bereikte Duiker een wonder lijke lichtwerking. De kolommen wer den hier niet tusschen de ramen, maar juist vóór de ramen geplaatst; elk zuiltje werd hierdoor een fijn lichtornament. Zoo is geheel dit gebouw in elk onderdeel doorvoeld, zoo werd geheel dit gebouw n stralend bewijs van Duiker's kunnen. Wij zijn Duiker dankbaar, niet slechts voor wat bij persoonlijk contact tijdens zijn leven van hem uitging, maar ook voor dit laatste en beste werk dat hij ons nalaat. HET RAADHUIS IN de raadsvergadering van 22 Juli j.l. stelden Burgemeester en Wet houders van Amsterdam aan den Raad voor: een samengestelde prijs vraag voor het nieuwe raadhuis. Deze samengestelde prijsvraag zal aanvangen met een openbare idee nprijsvraag, waaraan elke Nederlandsche architect kan deelnemen. Door het aannemen van dit voorstel heeft de Raad den eersten stap gezet op den eenigen juisten weg om te geraken tot een Amsterdam waardig raadhuis. Indien het programma verschenen is zullen wij nader op deze interessante prijsvraag terug komen. Wij volstaan thans met het Gemeen tebestuur geluk te wenschen met deze beslissing, en spreken de overtuiging uit dat de Nederlandsche architecten zich bewust zijn van het vertrouwen dat het gemeentebestuur in hen stelt, welk vertrouwen zij ongetwijfeld niet zullen beschamen. Bij de door De Groene ingestelde enquête bleek overduidelijk dat de meeste architecten de openbare prijs vraag als het eenige juiste middel zagen. Dat B. en W. zich hiervoor -hebben laten winnen, stemt hoopvol voor de toekomst l We zijn thans op den goeden weg l B. MBRKBLBACH, arch. BIJ DE FOTO'S Onder: Duiker's laatste werk: Grand Hotel Gooiland" te Hil versum. De ingang van hotel, caféen restaurant aan het Kerk plein. Rechts en links de verdie pingen der hotelkamers. In het midden het dakterras. Midden: Het dakterras op de eerste verdieping; daarboven de terrassen der hotelkamers. Boven: Gang in het hotel; de zuilen werden, .door plaatsing voor de ramen, tot lichtornamenten. Foto's Eva BesnyO rrI