Losse notities uit mijn Amerikaansch dagboek 'Mr. E.Elias *, A MERIKA maakt mij wanhopig. ^ ' f\ Ik ben hier heen gegaan om t Amerika te begrijpen. Ben hier nu een jaar. Heb al dien tijd gelezen, gepraat, gekeken. Ben met oogen en ooren wijd open door New-York geloopen, door musea, schouwburgen, bibliotheken, ;'- universiteiten, bioscopen, straten, huij*« zen en parken. Ben dwars door c'it * enorme land van kust tot kust gebust. Deed in San Francisco, Cincinnati, Kansas City, Denver, Salt Lake City, door de prairiën en de bergen langs de zoutmeren en de kusten van den t Atlantischen- en den Stillen Oceaan het zelfde als in New-York: leeren, lezen, luisteren. Lees ontelbare dagbladen, tijdschriften, boeken. Het eenige wat ik heb geleerd, is dat Amerika een onzegbaar grootsch ta fereel is, dat al zijn verschijnselen problemen zijn, zóó veelzijdig dat hoe * , ' meer ge er in doordringt, des te moei lijker en veelzijdiger zij worden; dat»al die problemen voortdurend evolueeren, .. . dat ge ze denkt te pakken en dat ge y" alleen maar gepakt wordt; dat alles i . hier interessant is, en dat alles van dag / tot dag groeit en verandert; dat ge van alles een uitgangspunt vindt en voor alles een stelling alleen om te ont dekken dat aan den tegenovergestelden kant óók een uitgangspunt is en dat ook de tegenovergestelde stelling juist is. Het nadeel: wanhoop en duizelin gen. Het voordeel: te staan en te leven midden in het interessantste leven dat denkbaar is. AMERIKA is democratisch, maar ook anti-democratisch. Het is dealistisch maar ook materialistisch. Schatrijk en straatarm. Vooruitstre vend en conservatief. Heidensch en vroom. Grof en fijn. Kunstzinnig en wansmakelijk. Cultureel en Anticultureel. Rein en sex-appealerig. Wijs en dom. Conservatief en revolutionair. Kapitalistisch en proletarisch. Eerlijk en snobbish. En zelfs de keuken is er goed en slecht. Men kan, als voor Europeesche landen, staatsinstellingen, volken en culturen, ten opzichte van Amerika niet na wikken en wegen tot een slotsom komen, 't zij positief, 't zij in de negatie. Alles van Amerika heeft twee slotsommen. Voor beide zijn alle argumenten aanwezig. Het is een even goedkoop als waar gezegde dat Ame rika een land van uitersten is, van alle uitersten. Amerika is zoo jong als de dageraad. Dat is tenminste zeker. En het is zoo interessant als het menschenleven in de menschensamenleving waar ter wereld ook maar zijn kan. En het is een groot voorrecht de gelegenheid te hebben, Amerika uit alle gezichts hoeken en denkrichtingen te mogen bekijken, bestudeeren, doorkruisen. Dat is de zekerste aller goede zeker heden. TYPISCH Amerikaansch: op de straathoeken van San Francisco liggen de kranten. Naast die kranten ligt een ijzeren geldbakje. Niemand zal er aan denken een krant te nemen zonder een nickel in het bakje te werpen. Er zijn in New-York eetgelegenheden waar ge, na den maaltijd, zelf aan de kassa opgeeft voor hoeveel ge hebt verteerd. Niemand zal er aan denken voor niks" een tramritje te maken. Honderden van die kleinig heden waarvoor wij bewijs, contrabewijs en controle noodig hebben, zijn hier ongecontroleerd zonder dat iemand er een cent aan te kort komt. Maar even typisch Amerikaansch: de affaire Pendergast, die hél Kansas City verrot van corruptie maakte; de affaire Annenberg in Chicago, een geweldige mestvaalt; rechter Manton in New-York die zich voor alles en door alles liet omkoopen. Vraag: is Amerika eerlijk of corrupt ? Typisch Amerikaansch: Salarissen van honderdduizend tot een millioen dollar per jaar. Doris (Duke) Cromwell 19 jaar gaf onlangs een avond partijtje voor vriendjes en vriendin netjes. Het feestje kostte den ouders van de kleine meid 25.000 dollar. De schilderijenverzameling van de (doode) heeren Frick en Mellon zijn respec tievelijk g 20.000.000 en $ 30.000.000 waard. Salaris van Greta Garbo: 700.000; Loew (bioscopen en film) 1.200.000; Walter Winchell (journa list en radiorator) 400.000. Maar u moet de achterbuurten van New York en de negerbuurten van Washington en de slums van St. Louis hebben gezien en weten dat er 12 millioen werkloozen zijn, dat iedereen alles op afbetaling koopt, dat g 1500.?per jaar een heel aardig inkomen is en dat het staatstekort een duizelingwekkende hoogte heeft be reikt om iedere maand een nóg duize lingwekkender hoogte te bereiken, om te weten hoe arm Amerika is en de Amerikanen zijn. Vraag: is de Amerikaan rijk of arm ? TYPISCH Amerikaansch: er is n volksschool, het onderwijs daar is gratis, de leerboeken zijn gratis; vlak bij mijn huis ligt een tennisbanencomplex: iedereen kan daar gratis Passen-nocturne IK droomde: Ik zat grantenschool. De hard, harder dan schoolbanken anders zijn. De leeraar was streng en onvrien delijk, en het examen lang en moeilijk. Franz, maak jij eens een zin, waarin het woord pas" vier keer voor komt." Ik ben de pas zonder pas overgetrokken, slechts met een tijdelijke pas in de zak, en toen begon de passieweg." Noem eens het meervoud van visum !" Alsof ik me zoo zou laten beet nemen .... ,,Er bestaat heelemaal geen meervoud van visum, mijnheer. Visum is een enkelvoudig woord begrip. Maar het enkelvoud bestaat zelfs niet eens. Ik heb het zwart op wit van alléconsulaten. Er bestaat geen visum." Toen verlangde de leeraar van mij, dat ik in vrije bewoor dingen een voordracht zou houden over de pas. Ik koos het thema: Ik blader in mijn pas." Toen ik op de wereld kwam, had ik geen pas noodig. De beslissende grensoverschrijdingen voltrokken zich zonder hem. Onbetwistbaar kwam ik in Praag als mensch ter wereld, een wereld waarin een pas nog niet noodig was. In de veranderingen van mijn pas weerspiegelt zich de wereldgeschiedenis op een persoonlijke manier. Het is als het ware een miniatuurroman geworden, een pamfletje over de buitenlandsche politiek, de Odyssee van het tegenwoordige leven, met vele stempels, deviezenbewijzen, verblijfs vergunningen. Het is niet n pas, het zijn meerdere passen, waarin ik blader. Daarin weerspiegelt zich het verval van de op de emi-^F wereld. Na elkaar bezat ik een Oostenbank was rijksche geboortepas, een Tsjechoslowaaksche, toen Praag de hoofdstad van een republiek werd, eeft Rijksduitsche door naturaliseering in de republiek van Weimar, een statenlooze door ontneming van burger recht, en opnieuw een Tsjschoslowaaksche, opgenomen in het land van Masaryk. Nooit zal ik den dag vergeten, toen ik de eed op de grond wetvan de Tsjecho-Slowaaksche repu bliek aflegde. Ik ben het niet, degene die haar verbroken heeft. Het was een groot oogenblik. Een droom ging in vervulling. Ik drukte den fonkelnieuwen pas met het Tsj-;cho-Slowaaksche stempel aan het hart. Ik was trotsch en blij. Dat was meer dan een stukje papier. Toen nam de beambte glimlachend den grijzen statenloozen pas, legde hem onder een perforeermachine en doorboorde hem. Hij was even grijs als het bestaan van een statenlooze, en droeg een zwarte streep dwarsover, die zei: Let op! Wie bent U? Pardon? Een mensch?" Terug: afgesloten". Ik blader in den statenloozenpas van den Berlijnschen Alexanderplatz,op de laatste bladzijde een hakenkruis stempel: Geëmigreerd. De smart van den grijzen pas is herinnering geworden. Zoo gaat het met alle smarten. Het gelaat van denTsjechoSlowaakschen pas is een droom gewor den. Zoo gaat het met alle geluk. Ik kwam terug in het ouderlijk huis. Toen stortte het in. Nauwelijks was het verlangde bereikt, of het was al weer verdwenen. Zoo bezien, is de pas een waar document der menschelijke nietigheid. Oostenrijk was een vaderland. Toen dat verloren ging, begon de nederlaag, een niet te overziene nederlaag. Dat bleek twintig jaar later. Voor die hon derdduizenden die hierdoor getroffen werden, geldt het gezegde van den uit Pruisen verbannen Freiherr von Stein, die eerst naar Praag en daarna naar Rusland gevlucht was. Wie eenmaal zijn vaderland verloren heeft, is nood gedwongen een avonturier en moet vrijheid en vaderland aan het einde der wereld zoeken." Best, maar hoe kom je aan het einde der wereld zonder pas? Dat is het onoplosbare dilemma. Men heeft een volksverhuizing ge nsceneerd en terzelfder tijd de emigra tie onmogelijk gemaakt. Wat waren dat een tijden, de z.g. barbaarsche tijden uit de Oudheid en Middeleeuwen, toen geheele volksstammen in bewe ging kwamen .... zonder pas i Ik leg mijn armen Tsj;cho-Slowaakschen pas opzij. Ik streel hem niet mser over ds gestempelde bladzijd ;n van een voorbij gegaan leven. Een pas is blijkbaar ook slechts een droom, evenals dit. Bijzondere kenteekenen, geene. Ik ben over den berg, zonder pas. Ik pas. Ik pas niet in deze wereld. Ik zou geen pas meer wenschen, alleen nog een menschenpas voor de eeuwigheid, met visum voor het overschrijden van den laatsten grens." IK ontwaak. Het geluid van de sirenes, die vijandelijke vliegers aankondigen, snijdt door de stilte, en menschen hoor ik naar de schuilkelder rennen, som migen misschien voor het overschrij den van dien laatsten grens RUDOLF K. tennissen; in het Golden Gate Park is een prachtig aquarium: gratis; een dierentuin: gratis; een complex van musea: gratis; drie golfvelden: gratis. Of ge uit een achterbuurt, een burger manswoning, een groote villa stamt: ge zijt wie ge zijt. De staatsinrichting. De gelijke kansen in de maatschappij. George Washington, Abraham Lincoln, Franklin Roosevelt. Maar: geld maakt stand; alle kran ten wijden vele kolommen aan alle lunches, diners, avondfeestjes; ditjes, datjes en echtscheidingen van de Social Set"; de rechters in het Supreme Court worden benoemd door den president der Vereenigde Staten die alleen maar New-Deal-genooten benoemt; rechters en officieren van justitie worden in politieke verkiezin gen gekozen; de Unions (vakvereenigingen) zijn zoo gesloten als de safe van meneer J. P. Morgan: alleen wie betaalt, komt er in; het recht van staken wordt veelal als een onrecht tot chantage aangewend. Vraag: is Amerika democratisch of niet? TYPISCH Amerikaansch: NewYork, de stad van 7 millioen inwoners waar een prostituee tot de zeer uitzonderlijke straatverschijnselen behqort; polygamie is een weinig voor komend verschijnsel; bordeelen behalve in de negerwijken en de aller achterste achterbuurten onbekend; wie een juffrouw op straat aanspreekt, heeft alle kans achter slot en grendel te worden gezet. Maar: burlesque" is de ordinairste en vuilste vorm van tooneel die ik ooit gezien heb en strip-teasing" het dito dito hoogtepunt van dit tooneel (vijf, v?n u tot n, stampvolle burlesquetheaters in New-York); de bloote meisjes op de tentoonstellingen van New-York en San Francisco; de taxidancings; het getal minderjarige onge huwde moeders; de sex-in-advertising en de ad/ertised sex; de echtscheidings-chantage; de beenen en de bad pakken van Hollywood. Vraag: is de Amerikaan rein of huichelachtig? TYPISCH Amerikaansch: de Hearstpers; de schandaalbladen; de tough-guy-filnis, de crime-, de passion-, en de crime-and-passion lectuur; de burlesque-vertooningen; de misdaaden badpak films; de positie van de negerbevolking en van den individueelen neger, de feesten der socialites". Maar: de New-York Times", de Chicago Evening Tribune" ,?Christian Science Monitor", Time", American Mercury", Life", Readers Digest", Fortune", Current History" (de beste dag-, week- en maandbladen ter wereld); de nieuwe litteratuur; de nieuwe wijsbegeerte; de nieuwe weten schap; de tooneellitteratuur; de be schaving van de jeugd; de welopge voedheid en de vriendelijkheid jegens landgenoot en vreemdeling; de vreugde aan de schoonheid van de natuur; ds begeerte naar kennis; de dorst naar weten; de bewondering voor alles wat groot en goed en menschelijk is. Vraag: is het Amerikaansche volk Cultureel" of niet? ANTWOORD op al deze vragen: ja en neen. Antwoord op al deze vragen: neen en ja. Algemeene conclusies: Amerika is machtig interessant; het is een groot en diep voorrecht het te mogen be reizen en bestudeeren. Alleen, wie Amerika niet kent, kan zeggen dat hij het kent. Alleen wie Amerika kent, zal zeggen dat hij het niet kent. PAG. 19 DE GROENE No. 3265